همسایه اسرار آمیز ما
مريخ يا بهرام چهارمين سياره‌ي منظومه‌ي شمسي است. روميان باستان به دليل رنگ قرمزي که اين سياره داشت، نام خداي جنگ را بر آن نهادند. البته قبل از رومي‌ها، يونانيان باستان نيز نام خداي جنگ خود، آرس (ares) را براي اين سياره برگزيده بودند. ساير تمدن‌هاي باستاني نيز نام‌هاي مختلفي بر روي مريخ نهادند که همگي اين نام‌ها با رنگ سرخ اين سياره مرتبط است. به عنوان مثال، مصري‌ها نام هردشر (Her Desher) را براي مريخ انتخاب کردند که به معني سياره‌ي قرمز است. اخترشناسان چين باستان نيز نام اولين ستاره را براي مريخ برگزيدند.
ويژگي‌هاي فيزيکي:
قرمزي مريخ به دليل وجود ترکيب‌هاي غني از آهن در سطح اين سياره است که به شکل لايه‌اي نازک، تمامي سطح مريخ را پوشانده است. اين ترکيب‌ها در سنگپوش مريخ به وفور يافت مي‌شوند. سنگپوش پوششي از سنگ و خاک است که سطح سياره‌اي را پوشانده باشد. سنگپوش سياره‌ي زمين غني از مواد آلي است. به گفته‌ي ناسا، مواد معدني حاوي آهن اکسيد، يا همان زنگ‌زدگي موجب مي‌شود مريخ از دور به رنگ قرمز ديده شود.
زمین شناسی مریخ:
مريخ اتمسفري نازک و سرد دارد که نشان مي‌دهد سطح اين سياره آب مايع ندارد. حقيقت جالبي که درباره‌ي مريخ گفته مي‌شود، اين است که با وجودي که‌اندازه‌ي اين سياره تقريباً نصف زمين است، اما خشکي‌هاي آن با خشکي‌هاي زمين برابر است. مريخ ميزبان عميق ترين دره و بلندترين کوه منظومه‌ي شمسي است. کوه المپوس (Olympus Mons) که روي اين سياره واقع است، ۲۷ کيلومتر ارتفاع دارد، اين يعني سه برابر ارتفاع کوه اورست در رشته کوه‌هاي هيماليا. همچنين بهرام دره‌اي دارد که عمق آن به ده کيلومتر مي‌رسد و در مسافت ۴۰۰۰ کيلومتر کشيده شده است. از آنجايي که اين دره اولين بار توسط کاوشگر مارينر 9 کشف شد، اخترشناسان نام آن را دره‌ي مارينريس (Valles Marineris) نهادند. طول دره‌ي مارينريس تقريباً به‌اندازه‌ي طول کشور استراليا است.
مريخ همچنين بزرگترين آتشفشان‌هاي منظومه‌ي شمسي را دارد. مهم ترين کوه آتشفشاني بهرام همان کوه المپوس با قطر ۶۰۰ کيلومتر است. شيب دامنه‌هاي کوه‌هاي آتشفشان مريخ به تدريج زياد مي‌شوند و به همين دليل، فوران‌هاي گدازه قبل از سرد شدن و رسيدن به زمين مسطح، مسافت زيادي را طي مي‌کنند. بسياري از عوارض سطحي اين سياره در اثر سرد شده گدازه‌هاي آتشفشاني ايجاد شده‌اند. هنوز هم محتمل است برخي فعاليت‌هاي آتشفشاني در سطح سياره‌ي مريخ رخ دهند، البته اين موارد فوران‌هاي کوچک را شامل مي‌شوند.
دانشمندان معتقدند که دره‌ي مارينريس به دليل چاک خوردن پوسته‌ي مريخ ايجاد شده است. اين دره که خود شامل شکاف‌هايي باريک و تيز و گاه به طول ۱۰۰ کيلومتر است، در منطقه‌ي بسيار بزرگي گسترده شده است. شکاف‌هايي که در مارينريس ديده مي‌شوند، نشانه‌هايي از رسوبات را در خود دارند. اين پديده فرضيه‌ي وجود آب در شکاف‌ها در زمان‌هاي گذشته را پيش مي‌کشد. روي سطح مريخ کانال‌ها، دره‌ها و آبراه‌هاي زيادي کشف شده که فرضيه‌ي وجود آب در گذشته‌ي نزديک در بهرام را قوت مي‌دهند. برخي از کانال‌هاي مريخي ۱۰۰ کيلومتر عرض و ۲۰۰۰ کيلومتر طول دارند. ممکن است هنوز هم آب در لايه‌هاي سنگي زيرزميني مريخ وجود داشته باشد.
بسياري از نواحي مريخ صاف، هموار و پست هستند. نواحي پستي که در نزديکي شمال مريخ واقع هستند، هموارترين اراضي موجود در منظومه‌ي شمسي محسوب مي‌شوند. ممکن است اين زمين‌ها بسترهاي آبي باشند که در گذشته در بهرام وجود داشته است. در کل نيمکره‌ي شمالي مريخ ارتفاع کمتري نسبت به نيمکره‌ي جنوبي دارد. دانشمندان معتقدند که پوسته‌ي اين سياره در نيمکره‌ي شمالي اندکي نازکتر از نيمکره‌ي جنوبي است. اين اختلاف ضخامت مي‌تواند ناشي از يک برخورد کيهاني با مريخ اندکي پس از تولد اين سياره باشد.
تعداد دهانه‌هاي برخوردي روي مريخ در منطقه‌هاي مختلف متفاوت است و بستگي به اين دارد که هر منطقه چقدر قديمي است. بسياري از نواحي نيمکره‌ي جنوبي قدمت زيادي دارند. در نتيجه تعداد دهانه‌هاي برخوردي مشاهده شده در اين نيمکره زياد است. بزرگترين دهانه‌ي برخوردي سياره، دهانه‌ي ۲۳۰۰ کيلومتري هلاس پلانيتيا (Hellas Planitia) نام دارد که در نيمکره‌ي جنوبي مريخ واقع شده است. نيمکره‌ي شمالي نسبتاً جوانتر است و دهانه‌هاي کمتري دارد. برخي از مناطق آتشفشاني دهانه‌هاي اندکي دارند که نشان مي‌دهد اين آتشفشان‌ها در زماني نه چندان دور فعال بوده‌اند و گدازه‌هايشان روي دهانه‌هاي قبلي را پوشانده است. در داخل يا اطراف برخي از دهانه‌هاي برخوردي آثار غيرمعمول جاري شدن مايعات مشاهده مي‌شود. دانشمندان معتقدند که با برخورد اجرام آسماني به سطح مريخ، آب يا يخ آب موجود در زير سطح در اثر ضربه روي سطح بهرام جريان پيدا مي‌کرده است و آنچه امروز محققان مشاهده مي‌کنند، رد همان آب‌هاي زير سطحي است.
کلاهک‌هاي قطبي:
از دو قطب مريخ تا حدود عرض جغرافيايي هشتاد درجه، لايه‌هايي از گرد و غبار و يخ آب مشاهده مي‌شود. اين نواحي کلاهک‌هاي قطبي نام دارند. محققان معتقدند اتمسفر مريخ در طي مدت‌هاي طولاني گردش اين سياره، کلاهک‌هاي قطبي را ايجاد کرده است. يخ آب موجود در اين نواحي در تمام روزهاي سال به حالت منجمد باقي مي‌مانند. کلاهک‌هاي يخي در فصل زمستان گسترش يافته و فضاي بيشتري را اشغال مي‌کنند. در کلاهک‌هاي قطبي مقادير زيادي کربن‌دي‌اکسيد منجمد يا همان يخ خشک وجود دارد. يخ خشک در اثر متراکم شدن کربن دي اکسيد در اتمسفر ايجاد مي‌شود. در ميانه‌ي زمستان مريخي اين يخ‌هاي خشک به عرض ۴۵ درجه (نيمي از مساحت بين قطب و استوا) نيز مي‌رسند. بر اساس گزارشي که در ژورنال سياره‌ها و پژوهش‌هاي ژئوفيزيکي (Journal of Geophysical Research-Planets) منتشر شده است، بافت يخ‌هاي خشک سطح بهرام کرکي و پوک است، مانند برف تازه.
منبع:
Space
منابع مفید:
امکان وجود آب زیر سطح مریخ
هزینه زندگی بر روی مریخ
آذوقه برای مریخ
کاوشگرهای وایکینگ
آتشفشان‌های مریخ
تاریخچه اکتشافات مریخ
حیات در مریخ
جو مریخ
قمرهای مریخ
NASA: Mars
Mars: NASA for kids
Mars: National Geographic
Mars in Culture: WIKI
Why is Mars half magnetized?
میدان مغناطیسی سیارات: محل مناقشه!:Space.com
Mars Formation
Phobos
History of Mars Missions