آيين‌های نوروزی ايرانيان

نظافت محیط و خانه‌تكانی:

مردم قبل از رسیدن سال نو تحولی در زندگی خود ایجاد می‌كنند و با خرید لباس نو و تمیز كردن محل زندگی خود نشاط خاصی به زندگی خود می‌دهند.

نوروزخوانان:

در روستاها و شهرهای مختلف ایران، از نیمه‌های اسفند، گروه‌های نوروزی‌خوان راه می‌افتند و در کوچه وخیابان‌ها نوروزیه می‌خوانند. نوروزخوانان جوانانی هستند كه به زبان محلی ترانه‌ی نوروزی می‌خوانند و از آمدن نوروز خبر می‌دهند و مژدگانی دریافت می‌كنند و آن‌ها چنین می‌خوانند:

باد بهاران آمده
نوروز سلطان آمده
مژده دهید ای دوستان
این سال نو بازآمده

حاجی‌فیروز:

یکی از ارمغان‌های نوروز حاجی‌فیروز است که از شادی و نشاط صحبت می‌كند. او لباسی سرخ می‌پوشد، گیوه‌های نوک‌تیز و منگوله‌دار به پا می‌کند و کلاه مخروطی دراز و منگوله‌دار بر سر می‌گذارد. او چهره‌ای سیاه و لبانی سرخ و دندان‌هایی سپید دارد و دایره‌ای زنگی در دستش است و شعرهایی را همراه با نواختن دایره‌ی زنگی می‌خواند.

چراغانی نوروزی:

چراغانی، سنتی قدیمی است كه قدمت آن به روزگار باستان می‌رسدكه اقوام ایرانی به هنگام فرا رسیدن نوروز بر در و بام خانه‌ها و بلندی دژها مشعل روشن می‌كردند و آتش می‌افروختند. امروزه نیز در بسیاری از نقاط ایران، این آیین را با روشن كردن ریسه‌های چراغ بالای ورودی منازل و یا روشن كردن چراغ انجام می‌دهند.

پهن كردن سفره‌ی هفت‌سین:

در سفره‌ی سفید رنگ هفت‌سین كه نماد گستردگی جهان، پاكی و سفید بختی است و معمولا آن را روی فرش پهن می‌كنند، هفت سینی گذاشته و در هر یك اقلامی قرار می‌دهند كه با حرف (سین) شروع شده و هر یك نماد مفهومی است كه ریشه در فرهنگ ایرانیان دارد.عدد 7 عدد نامیرایی، جاودانگی و كمال است و برای ایرانیان جایگاه ویژه‌ای دارد. می‌توانید در مورد اجزای سفره‌ی هفت‌سین در همین ویژه‌نامه مفصل بخوانید.

نظافت شخصی و پوشیدن لباس تمیز:

نظافت و رعایت بهداشت و نیز پوشیدن لباس تمیز و استفاده از عطر و بوی خوش در صورت امكان از وظایف اخلاقی و اجتماعی نوروز است. از امام صادق(ع) روایت شده كه فرمود: "در نوروز غسل كن و تمیزترین لباسهای خود را بپوش و با عطر، ‌خود را خوشبو كن".

تحویل نوروزی:

در وقت تحویل سال تمام خانواده در کنار هم می‌باشند و دور هم و پای سفره‌ی هفت‌سین می‌نشینند و منتظر شلیك توپ و آغاز سال نو می‌شوند. پس از شلیك توپ و تحویل سال، بزرگ خانوده از بین قرآن پول نو برمی‌دارد و به اعضای خانواده هدیه می‌دهد و عید را تبریك می‌گوید، همچنین در هنگام تحویل سال، همگان دعای زیر را می‌خوانند:

یا مقلّب القلوب و الابصار
یا مدبّر اللّیل و النهار
یا محوّل الحول و الاحوال
حوّل حالنا الی احسن الحال

هدیه و عیدی:

هدیه و عیدی دادن در این ایام در میان مردم معمول بوده است. نكته‌ی مهم در این رابطه خودداری از افراط و تفریط و تكلف است و باید شرایط اقتصادی افراد و جامعه مورد توجه قرار گیرد.
در این باره آقای رحیمیان در كتاب سایه آفتاب می‌نویسد: در روز عید نوروز خدمت امام خمینی (س) رسیدیم. حضرت امام با نشاطتر از روزهای گذشته و با صورتی متبسم در حالی كه قبایی نو بر تن داشتند وارد شدند و به افراد حاضر چند بار مبارك باشد گفتند. سپس خودشان سراغ سكه‌های یك ریالی را گرفتند و در كف دست همه قرار دادند. مشابه این برنامه در نوروز سالهای دیگر نیز تكرار می‌شد.

دیدار اقوام و آشنایان و شادباش‌های نوروزی:

در ایام نوروز خانواده‌ها به دیدار اقوام خویش می‌روند و سال نو را به آنها تبریك می‌گویند و برایشان آرزوی سالی پربركت می‌نمایند. برخی از جملات مورد استفاده در این دیدارها تبدیل به جملاتی فراگیر در فرهنگ ایرانی شده است كه اغلب ایرانیان در دیدارهای نوروزی خود از این جملات استفاده می كنند؛
از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به "صد سال به این سال ها"، "مباركا باشه ان‌شاالله"، "هر روزتان نوروز، نوروزتان پیروز" و ... اشاره كرد.
خانواده‌های ایرانی، در حال حاضر برای انجام این دیدارها به اولویت‌های زیر توجه دارند:
* دیدار از بیماران.
* دیدار از خانواده شهدا و جانبازان.
* دیدار از بستگان نزدیك.
* دیدار از دوستان.

خوردنی‌های نوروزی:

در بسیاری از مناطق ایران، انواع شیرینی و شكلات و آجيل برای استقبال از سال جدید و پذیرایی از مهمان‌های نوروزی تهیه می‌شود. در روستاهای ایران نیز زنان خانه‌دار، انواع شیرینی‌های سنتی و محلی از جمله قطاب، نان، نخودچی، باقلوا، سوهان، نان گردویی و نان قندی را برای سال جدید می‌پزند.
به جز شیرینی و شكلات نوروزی، غذاهای خاصی نیز برای استقبال از بهار پخته می‌شود؛ سبزی پلو با ماهی، كوكو سبزی، آش رشته و ماهی شكم‌پر از جمله غذاهای سنتی ایرانیان است كه در شب عید طبخ و در جمع خانواده و در اولین شب سال جدید صرف می شود.

كارت‌های تبریك نوروزی:

در زمان‌های قدیم - و البته در همین روزگار - رسم بود كه هركس در ایام نوروز از خانواده‌اش دور بود، برای آن‌ها و به مناسبت تبریك سال نو، كارت یا نامه‌ای محبت‌آمیز همراه با شادباش‌ها و تبریك‌ها و تصاویری از گل‌های بهاری و مناظر زیبا ارسال كند تا در جشن آغاز سال نو در شادی دیگران سهیم باشد. این رسم در سال‌های اخیر و با پیشرفت تكنولوژی، از طریق پست الكترونیكی (E-mail)، پیامك (SMS) و پیامك چندرسانه‌ای (MMS) نیز صورت می‌پذیرد. در این میان، استفاده از پست الكترونیكی و محیط اینترنت به علت امكان استفاده از جذابیت‌های صوتی، تصویری و ... به عنوان یكی از روش‌های نوین و جذاب برای تبریك سال نو در میان مردم در حال گسترش است.

مسافرت نوروزی:

با آغاز سال نو و رویش جوانه‌ها، هوای مطبوع بهاری بر همه جای ایران حاكم می‌شود. تعطیل بودن مدارس و ادارات فرصت مناسبی است برای بازدید از این مناظر و استراحت چند روزه در دامان طبیعت سبز و زیبای بهاری ایران.