گزارشي از يازدهمين المپياد جهاني نجوم

در سال 2006 در هند - قسمت اول

به‌مناسبت افتخارآفريني نمايندگان جمهوري اسلامي ايران در «يازدهمين المپياد جهاني نجوم» در هند – كه در تاريخ 19 تا 28 آبان 1385 (10 تا 19 نوامبر 2006) برگزار شد – درصدد برامديم گزارشي اجمالي از اين رويداد جهاني ارائه كنيم.

در قسمت اول، ضمن ارائه‌ي مقدمه‌اي در ارتباط با اين مسابقه‌هاي جهاني از «اهداف» و «تاريخچه‌ي» آنصحبت خواهيم كرد و در پايان «برنامه» و «كشورهاي شركت‌كننده» در آن را معرفي مي‌كنيم.

در قسمت دوم به «نتايج» و «جوايز ويژه‌ي» آن پرداخته و با تيم اعزامي از جمهوري اسلامي ايران آشنا خواهيم شد.

متأسفانه سايت رسمي مسابقه‌هاي مذكور، نمره‌ و رتبه‌ي تمام شركت‌كنندگان را اعلام نكرده و تصاويري نيز از آن تاكنون ارائه نداده است. لذا با مراجعه به سايت‌هاي المپياد كشورهاي شركت كننده، عكس‌هايي هرچند محدود از آنان بدست آورديم.

بديهي است به‌محض دريافت عكس‌هاي مورد نظر، آنان را جايگزين عكس‌هاي موجود خواهيم كرد.

المپياد بين‌المللي نجوم (International Astronomy Olympiad) (IAO) يك مسابقه‌ي علمي، آموزشي براي دانش‌اموزان در دو مقطع سني ذيل است:

- «جونيور» (زير 15 سال) (Junior)  

- «سنيور»  (14 تا 17 سال) (Senior).

هم‌چنين رقابتي بين دانش‌اموزان تيزهوش اين رده‌هاي سني محسوب مي‌شود. سؤال‌ها در جهت پرورش قواي ذيل طرح مي‌گردد:

- «تخيل»

- «خلاقيت»

- «تفكر انفرادي»

اين مسابقه‌ها براي ايجاد روحيه در زمينه‌هاي ذيل برگزار مي‌شود:

- انگيزه براي نمايش قابليت شركت‌كنندگان

- مبادله‌ي نظرها

     - همكاري بين دانش‌اموزان، مربيان و دانشمندان كشور‌هاي مختلف

المپياد جهاني نجوم هر ساله در دو ماه اول پاييز نجومي [ 31 شهريور (22 سپتامبر) تا اول آبان (22 نوامبر)] در يك:

- رصدخانه

- مركز تحقيقات علمي

- يا انجمن علمي

كشورهاي عضو برگزار و توسط «سازمان ملي نجوم» و «داراي نمايندگي از سازمان المپياد جهاني» كشور برگزاركننده  (Authorized National Representative Astronomical Organization) (ANRAO) برنامه‌ريزي مي‌شود.

«سازمان ملي نجوم» و «داراي نمايندگي از سازمان المپياد جهاني» كشور برگزاركننده (ANRAO) به هر كشور شركت‌كننده اجازه مي‌دهد كه حداكثر پنج دانش‌اموز در مقاطع سني ذيل را - كه برنده‌ي المپياد ملي‌ يا مسابقه‌هاي آسان‌تر در كشور خود بوده‌اند - به اين مسابقه‌ها اعزام كنند:

- سه دانش‌اموز مقطع سني «جونيور» (Junior) (زير 15 سال)

- دو دانش‌آموز مقطع سني «سنيور» (Senior) (14 تا 17 سال).

هر كشور شركت‌كننده مي‌تواند دو تيم  سرپرست همراه خود داشته باشد.

كشور‌هايي كه سازمان نجوم آن‌ها ثبت نشده‌ است تنها مي‌توانند سه دانش‌اموز را اعزام كنند:

- دو دانش‌ا‌موز مقطع سني «جونيور» (Junior) (زير 15 سال)  

- يك دانش‌اموز مقطع سني «سنيور» (Senior) (14 تا 17 سال).

در اين صورت تنها يك تيم سرپرست آن‌ها را همراهي مي‌كند.

كشورهايي نيز مي‌توانند به‌عنوان «ناظر» در المپياد شركت كنند.

المپياد براي دانش‌اموزان نوجوان و جوان يك هدف اصلي را دنبال مي‌كند اين‌كه «علاقه‌ي آن‌ها به نجوم خيلي زياد شود». سپس آن‌ها را براي شركت در يك آموزش مفيد و هدف‌دار آماده مي‌كند به‌گونه‌اي كه در يادگيري نجوم به بن‌بست نرسند.

بخشي قابل‌توجه در المپياد - كه براي شركت در آن ضروري است - اين است كه فراتر از چارچوب برنامه‌ي آموزشي مدرسه‌هاي جهان كار كنند. آمادگي براي المپياد به «فعاليت‌هاي متنوع آموزشي فوق‌برنامه» نياز دارد كه باعث پيشبرد يكي از هدف‌هاي المپياد شود.

در مقام مقايسه ميزان كل اطلاعاتي كه از طريق شركت در المپياد در دسترس  دانش‌اموزان در مقاطع سني فوق قرار مي‌گيرد زياد نيست ولي در عين حال، به‌طور كامل به آنان منتقل شده با مقطع سني آنان تناسب دارد. هم‌چنين سني كه براي شركت در المپياد در نظر گرفته شده است با روح المپياد (با عنوان «رقابت سرگرم‌كننده») بسيار مناسب است.

علت آن است كه دانش‌اموزان در مقطع سني «سنيور» (Senior) (زير 17 سال)، اگر با مسائل پيچيده و بزرگ مواجه شوند كار بيهوده‌اي صورت گرفته است. براي اين دانش‌اموزان مسائل به‌‌شكل نوعي «سرگرمي» طراحي شده است وگرنه از لحاظ آموزشي  فايده‌ي كم‌تري براي آنان دربرخواهد داشت.

براي دانش‌اموزان 17 تا 20 سال بهتر است برگزاري جلسه‌هاي آموزشي جدي‌تري به‌روش‌هاي ذيل تدارك ديده شود:

- كنفرانس‌

- رقابت به‌شكل پروژه‌هاي تحقيقاتي

هم‌چنين المپياد جهاني، برخوردي بين استادان و دانشمندان جهان است كه در آن:

- نظرهايشان را با هم مبادله كرده

- روش‌هايي براي اصلاح آموزش نجوم مطرح مي‌نمايند

و بدين‌ترتيب همكاري جهاني در اين رشته به‌وجود مي‌آيد.

بايد بدانيم كه:

- نجوم نقشي اساسي در پيشرفت انسان ايفا كرده و در قرن بيست و يكم اهميتي جهاني خواهد يافت.

- اطلاعات نجومي بخش مهمي از تمدن ما، متغيري اساسي در آينده‌ي زندگي و روشي براي تفكر جوانان در دنياي مدرن خواهد بود.

المپياد جهاني نجوم اهداف خود را بدين‌ترتيب پايه‌گذاري كرده است:

- ايجاد جاذبه براي جوانان در مسير حرفه‌اي در حوزه‌ي نجوم از طرق ذيل:

ü ايجاد فرصت براي نمايش دادن قابليت‌ها و تشويق بهترين دانش‌اموزان؛

ü كمك به جوانان در انتخاب فعاليتي حرفه‌اي؛

ü «آشنا كردن شركت‌كنندگان» با شرايط واقعي كار و طبيعت فعاليت در رصدخانه‌ها و «تبادل عقايد و اطلاعات» بين منجمان، مربيان و دانش‌اموزان.

- ترويج حداكثري اطلاعات نجومي در بين دانش‌اموزان و توسعه‌ي آموزش نجوم از طرق ذيل:

 ü ايجاد انگيزه براي علاقمندي به نجوم، فيزيك و فضانوردي در بسياري از كودكان و نوجوانان؛

ü تعميم علوم طبيعي در حوزه‌ي نجوم و علوم مرتبط؛

ü تشويق مربيان به فعاليت جهت پيشرفت، غني‌سازي و توسعه‌ي آموزش‌هاي نجومي در ميان تعداد هرچه بيش‌تر كودكان؛

ü فعال كردن آموزش نجوم در كلاس‌هاي درس دانش‌اموزان در مقطع سني «جونيور» (Junior) (زير 15 سال)؛

ü رشد فعاليت‌هاي فوق‌برنامه‌‌اي نجومي در باشگاه‌هاي آماتوري، انجمن‌هاي علمي، مجالس و ...

ü ايجاد انگيزه در مراكز نجومي كشورهاي مختلف؛

ü افزايش ارتباط‌هاي بين‌المللي در حوزه‌ي آموزش نجوم و فيزيك در مدارس.

- ايجاد انگيزه در تخيل و ابتكار كودكان از طرق ذيل:

ü قراردادن و مواجهه‌ي دانش‌اموزان در انجام «تكاليف نجومي» آنان را با موقعيتي غيراستاندارد نزديك به تحقيقات علمي واقعي با انجام امور ذيل:

=ارائه‌ي تفسيرهايي همراه با نواوري؛

=تصور تخمين‌هايي در ذهن خود؛

=ناچيز فرض كردن بسياري از متغيرهاي در نظر گرفته شده؛

=تصميم‌گيري درباره‌ي شكل جواب‌هاي مورد نياز.

ü تكاليف نجومي اگر به‌صورت مسائل غيرمعمول طراحي شود باعث مي‌شود:

=روش‌هاي آزاد تفكر

=قوه‌ي تخيل

=قوه‌ي ابتكار

به‌وجود آيد.

ü تكاليف نجومي منجر به راه‌حل‌هايي كاملاً متفاوت و در عين حال صحيح با منشأهاي مختلف مي‌گردد.

- ترويج روحيه‌ي درستي و دوستي از طرق ذيل:

ü المپياد بين‌المللي نجوم اجتماعي از جوانان كشورهاي مختلف است؛ جواناني كه همكاران تحقيقاتي آينده خواهند بود كه مجبورند با يكديگر همكاري كنند؛

ü در زمانه‌اي كه شرايط مساعد المپياد، ارتباط‌هاي فعالي را بين دانش‌اموزان، مربيان و متخصصان از رصدخانه‌هاي كشورهاي متبوع خود برقرار مي‌كند اهداف ذيل تأمين مي‌شود:

=تبادل اطلاعات؛

=آموزش و پرورش كودكان.

رقابت‌هاي نجوم آماتوري براي جوانان - كه اصطلاحاً «المپياد» ناميده مي‌شود - سال‌ها در شوروي سابق (اتحاد جماهير شوروي) برگزار مي‌شد. اولين تلاش‌ها براي برگزاري يك مسابقه‌‌ي چند زباني و در مقياس بين‌المللي در سال 1991-1990 در «آكادمي علوم شوروي» (Soviet Academy of Sciences) در شهر «چرنوگولوكا» (Chernogolovka) برگزار شد. اين مسابقه‌ها بخشي از «المپياد مراكز علمي و دانشگاهي» (Olympiad of Naukograds and Scientific Centres) (NSC Olympiad) را تشكيل مي‌داد. تيم‌هاي «مسكو» از روسيه، «لاتويا» و «استوني» در اين دوره از مسابقه‌ها شركت كردند. اين رقابت‌ها بستري را براي المپياد جهاني آينده ايجاد كرد.

تجربه‌ي مثبت المپياد‌هاي جهاني در علوم طبيعي ديگر (نظير: فيزيك، شيمي، زيست‌شناسي)، رياضيات و كامپيوتر منجر به برگزاري اولين المپياد نجوم شد.

اساسنامه‌ي المپياد جهاني در 17 خرداد 1375 (7 ژوئن 1996 ميلادي) توسط «انجمن نجوم آسيا، اروپا» (Euro- Asian Astronomical Society) تدوين شد. در اين اساسنامه، مسابقه‌ها در فواصل زماني «سالانه» براي دانش‌اموزان دبيرستاني در نظر گرفته شد. فوراً بعد از تأسيس المپياد جهاني، «شوراي هماهنگي المپياد»  (Olympic Coordinating Council) نيز تأسيس شد.

اولين دفتر اداري المپياد جهاني نجوم در رصدخانه‌ي «فيزيك ‌نجومي» آكادمي علوم روسيه در آبان 1375 (نوامبر 1996) ‌با عنوان: «مدرسه‌ي نجوم پاييزي محققان جوان فيزيك نجومي» (Autumn Astronomy School for Young Astrophysics) تأسيس شد.

اولين المپياد نجوم 10 تا 17 آبان 1375 (يكم تا هشتم نوامبر 1996 ميلادي) در «رصدخانه‌ي فيزيك نجومي آكادمي علوم روسيه» در بالاي كوه «قفقاز» به‌وسيله‌ي «انجمن نجوم آسيا، اروپا» برگزار گرديد. دانش‌اموزان به نمايندگي پنج مليت از «روسيه» (برنده‌ي تمام المپياد‌هاي ملي روسيه) و «سوئد» (آخرين تيم از استكهلم) در اين المپياد شركت كردند. با چند كشور ديگر هم ارتباط  برقرار شده بود اما حمايت مالي براي شركت‌كنندگان در اين سال غيرممكن بود.

منجمان حرفه‌اي مشغول ساختن و چك كردن تمرين‌ها در نجوم بودند. المپياد شامل سه تور جداگانه بود. تمرين‌ها شامل تكاليف، سؤال‌ها از شاخه‌هاي مختلف نجوم و فيزيك‌ نجومي بود كه كاملاً براي دانش‌اموزان در دسترس است. برطبق قانون، شركت‌كنندگان در دو گروه سني بودند:

- 8 تا 10 سال
- 11 تا 12 سال.

با وجود اين‌كه مشكلات اوليه‌ي زيادي وجود داشت اما اين المپياد موفقيت بزرگي بود و تصميم گرفته شد كه با عنوان المپياد جهاني نجوم  ادامه بدهد. در المپياد‌هاي بعدي تعداد شركت‌كنندگان افزايش يافت. بنابراين «المپياد مراكز علمي و دانشگاهي» و «مدرسه‌ي نجوم پاييزي محققان جوان فيزيك نجومي»، پدر و مادر المپياد نجومي محسوب مي‌شوند.

در جدول 1، زمان و محل برگزاري المپياد جهاني نجوم و تعداد تيم‌هاي شركت‌كننده بيان شده است.

يازدهمين المپياد جهاني نجوم از جمعه نوزدهم تا يكشنبه بيست و هشتم آبان 1385
(10 تا 19 نوامبر 2006) در شهر بمبئي در هندوستان برگزار شد. در اين دوره از رقابت‌ها، شركت‌كنندگان از 18 كشور با يكديگر رقابت كردند.

شركت‌كنندگان پس از ورود به هند در هتل جديد‌الاحداث دانشجويي «نيلگيري» (Nilgiri) استقرار يافتند. «مركز علوم نهرو» (Nehru Science Centre) در دومين روز ورود افراد، شاهد برگزاري مراسم افتتاحيه بود. آزمون‌هاي تئوري و عملي در كالج انرژي اتمي (Atomic Energy Junior College) شهر بمبئي تدارك ديده شد.

آزمون رصد در محوطه‌ي دانشكده‌‌ي «مركز ملي فيزيك نجومي راديويي» (National Center of Rradio Astrophysics) انجام شد. هيأت داوران در «مركز آموزش علوم هامي بابها» (Homi Bhabha) به‌داوري پرداختند. تالار اين مركز نيز شاهد اختتاميه‌ي
اين المپياد جهاني بود.

به‌طور كلي المپياد جهاني نجوم از سه آزمون تشكيل شده است:

- رصد (آزمون مشاهده)

- آزمون تئوري

- آزمون عملي

آزمون «رصد» شامل موارد ذيل است:

- تشخيص ستاره‌ها

- صور فلكي

- تخمين بزرگي

- فاصله‌ي زاويه‌اي ستاره‌ها

آزمون «عملي» شامل سؤال‌‌هايي برپايه‌ي نتايج بدست‌آمده از رصد است. آزمون «تئوري» نيز شامل سؤال‌هايي از موقعيت‌هاي فرضي است.

در جدول 2، زمان برگزاري برنامه‌ي درنظر گرفته شده براي يازدهمين المپياد جهاني نجوم ذكر شده است.

ياداوري

- «داوري» بنابر نياز در روزهاي مناسب انجام شد.

- «گردش و تفريح» شامل موارد ذيل بود:

ü بازديد از انجمن‌هاي علمي
ü سخنراني در زمينه‌هاي مرتبط با نجوم
ü بازديد از اماكن تاريخي، فرهنگي

- «مراسم افتتاحيه و اختتاميه» شامل برگزاري كنسرت‌هاي موسيقي بود.

بيش‌تر شركت‌كنندگان در يازدهمين المپياد جهاني نجوم در هند از شرق اروپا و آسيا آمده بودند. تنها كشور امريكايي شركت‌كننده در المپياد، «برزيل» بود. در بين كشور‌هاي سنتي،كشور‌هاي «روسيه»، «چين»، «هند»، «سوئد»، «صربستان»، «مونته‌نگرو»، «استوني»، «ليتواني»، «تايلند»، «اندونزي»، «كره»، «ايران»، «روماني» و «بلغارستان» بودند.

«مسكو» جدا از تيم منتخب روسيه در يازدهمين المپياد يك تيم اعزام كرده بود همان‌طور كه در دهمين المپياد تيمي از «پكن» جدا از تيم چين شركت كرده بود. تيمي جداگانه از ايالت كريمه (Crimea) واقع در جنوب اوكراين در اين المپياد حضور داشت. «اوكراين»، «بلاروس»، «ايتاليا» و «ارمنستان» در دوره‌هاي گذشته تيم‌هايي اعزام كرده بودند.

بنابر اطلاعات واصله، «مونته‌نگرو» احتمالاً در دوره‌هاي بعدي المپياد شركت نمي‌كند.