اوريگامي چيست؟ آيا اوريگامي فقط مربوط است به خم كردن كاغذ؟ آيا اوريگامي يك صنعت است يا يك هنر يا شاخه‌اي از رياضيات، يا آميزه‌اي از همه‌ي اين‌ها؟
اشاره
اوريگامي چيست؟ آيا اوريگامي فقط مربوط است به خم كردن كاغذ؟ آيا اوريگامي يك صنعت است يا يك هنر يا شاخه‌اي از رياضيات، يا آميزه‌اي از همه‌ي اين‌ها؟
تعريف اوريگامي
در يك تعريف ساده مي‌توان گفت:
«اوريگامي روش ارائه‌ي اشكال است كه عمدتاً با خم كردن ماده‌ي مورد استفاده (كاغذ) حاصل مي‌شود».
اصل لغت «اوريگامي» در زبان ژاپني از «اورو» به‌معني خم كردن و «كامي» به‌معني كاغذ گرفته شده است. اما خم كردن كاغذ اسامي ديگري نيز در زبان ژاپني داشته است كه به‌تدريج به‌نفع اوريگامي از دور خارج شده‌اند.
تاريخچه
روش ساخت كاغذ ظاهراً در حدود سال 100 ميلادي در چين شروع شد و تا بيش از پانصد سال به‌صورت يك راز نگهداري مي‌شد. در حدود قرن ششم ميلادي اين صنعت توسط راهبان بودايي از چين به ژاپن وارد شد. سپس در نيمه‌ي قرن هشتم ميلادي و پس از استيلاي اعراب مسلمان بر آسياي مركزي، اين صنعت توسط آنان به نقاط ديگر برده شد و در قرن دهم ميلادي به مصر و در قرن دوازدهم ميلادي به اسپانيا رسيد. پس از ورود اعراب به سيسيل اين صنعت وارد ايتاليا شد و كارگاه‌هاي كاغذسازي در 1276 در فابرينوي ايتاليا و در 1348 در تروي فرانسه آغاز به‌كار كردند.
از اين زمان به بعد يعني از نيمه‌ي دوم قرن چهاردهم ميلادي مصرف كاغذ براي كتاب در اروپا متداول شد. اگر چه از ابتداي همين قرن استفاده از كاغذ در انگلستان رواج يافت، ولي اولين كارگاه توليد كاغذ در قرن پانزدهم در هرتفورد انگلستان برپا شد. اولين كارگاه ساخت كاغذ در آمريكاي شمالي در سال 1690 ايجاد شد.
گروهي معتقدند كه اولين بار خم كردن كاغذ در چين متداول شده است. استفاده از ماكت‌هاي كاغذي خانه براي سوزاندن در مراسم تدفين از دلايل اين ادعا است. اما شكي نيست كه اين ژاپني‌ها بودند كه هنر خم كردن كاغذ را كمال بخشيدند و به‌عبارتي از آن خود ساختند. البته هزينه‌ي بالاي تهيه‌ي كاغذ ايجاب مي‌كرده است كه از اين هنر فقط براي مراسم خاص استفاده شود، مانند پروانه‌هاي كاغذي نر و ماده كه براي تزيين فنجان‌ها در مراسم ازدواج استفاده مي‌شده است.
در دوره‌هاي مختلف تاريخي ژاپن، اوريگامي حضور داشته است. در خلال دوره‌ي موروماچي در قرون چهاردهم تا شانزدهم ميلادي (1333 – 1573) اوريگامي مدرن به‌گونه‌اي اصولي توسط يك نويسنده‌ي ناشناس نگاشته شده است. سپس در دوره‌ي ادو (1603 – 1867) اوريگامي به‌صورت يك سرگرمي فراگير درآمد كه البته در آن زمان Orisue ناميده مي‌شد.
كتاب «چگونه 1000 مرغ ماهيخوار با كاغذ بسازيم» (How to fold 1,000 cranes) در سال 1797 در ژاپن به چاپ رسيد. در دوره‌ي ميجي (1868 – 1912) اوريگامي در برنامه‌ي درسي مدارس و حتي مهدكودك‌ها وارد شد تا كودكان هنر و مهارت كار يا انگشتان را بياموزند. از آن زمان تاكنون كاغذ مربعي 15 در 15 سانتي‌متري اوريگامي در همه‌جا فروخته مي‌شود و اوريگامي براي سرگرمي و آموزش در مقياس وسيع مورد استفاده است.
 |
گروهي معتقدند كه در اسپانيا خم كردن كاغذ مستقل از ژاپن ابداع شد. گنجشك كاغذي اسپانيايي (Pajarita)، در قرن شانزدهم ميلادي و يا حتي قبل از آن ساخته شده است. فيلسوف اسپانيايي «ميگوئل اونامونو» - كه در آخرين روز سال 1936 ميلادي در خلال جنگ داخلي كشته شد - در سال 1902 تاليفاتي در اين زمينه داشته است.
هم‌چنين «سولورزانو» كه بر روي سيستم پايه‌ها كار كرده و اولين كارش را در سال 1928 منتشر كرده است. «اونامونو» علاقه‌ي فلسفي خاصي به خم كردن كاغذ داشت و مطالعه‌ي زيادي بر روي گنجشك كاغذي اسپانيايي انجام داد. پس از مرگ «اونامونو»، كار او در ساير كشورهاي اسپانيايي زبان نظير آرژانتين دنبال شد ولي از آن فراتر نرفت و در واقع پايه‌اي براي جنبش كنوني نشد. پس از مدتي جنبش اسپانيايي در جنبش عمومي غربي جذب شد.
 |
در انگلستان از حدود قرن شانزدهم ميلادي از روش‌هاي براي تاكردن دستمال سفره بر روي ميز غذا در محافل استفاده مي‌شده است، كه محتمل است بعدها به خم كردن كاغذ تبديل شده باشد. هر چند امروزه آن را قسمتي از اوريگامي مي‌دانند ولي احتمال ابداع آن به طور مستقل از اوريگامي نيز مطرح است. يادداشت‌هايي در زمينه‌ي آموزش و خم كردن كاغذ در حدود سال 1874 به چاپ رسيده است. جزئيات نحوه‌ي ساخت پرنده‌ي در حال پرواز هم در سال 1889 چاپ شده است.
افراد مشهور در زمينه‌ي اوريگامي
در سال 1952 «ج. لگمان» كتاب «كتاب‌شناسي خم كردن كاغذ» را به چاپ رسانيد. هم‌چنين «باب هربين» در سال 1955 با سري برنامه‌ي تلويزيوني «آقاي چپ و آقاي راست» توجه عمومي را به اوريگامي جلب كرد. وي سپس كتاب مهمي به‌نام «جادوي كاغذ» را منتشر كرد كه شايد يكي مهم‌ترين كتاب‌ها در اين رابطه تا آن زمان به‌شمار مي‌رود.
در سال 1967 هم «انجمن بريتانيايي اوريگامي» بنيان نهاده شد كه در حال حاضر از سراسر جهان عضو دارد و كتابخانه‌ي آن در مورد اوريگامي بسيار قابل توجه است.
بازسازي مجدد اوريگامي به‌عنوان يك هنر خلاق در ژاپن تا حد زيادي مديون اين افراد است:
|
- ايسائو هوندا (Isao Honda)، كه كتاب اوريگامي را در سال 1931 منتشر كرد. |
|
- آكيرا يوشيزاوا (Akira Yoshizawa) كه براي سال‌هاي زيادي به‌عنوان يك نابغه‌ي مسلط بر اوريگامي شهرت داشته است و اولين اثرش در سال 1952 چاپ شده است |
|
- «ميچيو اوچياما» (Michio Uchiyama) كه اين هنر را از مادرش آموخته بود و در سال 1908 نوع جديدي از اوريگامي به‌نام سبك كوكو (Koko – styler) به‌نام وي به ثبت رسيد. او در سال 1931 يك نمايشگاه عمومي از آثارش را در توكيو برگزار كرد. |
پس از جنگ دوم جهاني آثار زيادي در اين زمينه به چاپ رسيده و انجمن‌هاي فراواني تاسيس شده‌اند. از مهم‌ترين آن‌ها مي‌توان از انجمن بين‌المللي اوريگامي نام برد كه توسط «آكيرا يوشيزاوا» بنيان‌گزاري شده است.
كاغذ خم كردن جديد را مي‌توان نتيجه‌ي يك ستيز با سلطه‌ي مربع بر اين هنر دانست. «يوشيزاوا» و «اونامونو» استفاده از پايه‌ي پرنده را گسترش دادند و «يوشيزاوا» و «اونامونو» استفاده از پايه‌ي پرنده را گسترش دادند و «يوشيزاو»ا استفاده از دو مربع را آغاز كرد.
سپس پايه‌هاي بلينتز (blintzed bases) ابداع شد و پس از آن فنون جديد نظير جعبه تا زدن (box pleating) كار را به جايي رسانيد كه اكنون كم‌تر چيزي را مي‌توان يافت كه نتوان آن را از يك يا چند قطعه‌ي مربعي يا مستطيلي كاغذ ساخت از مرغ ماهيخوار ژاپني تا حيوانات چهارپا با سر و دم كه توسط يك قطعه كاغذ ساخته مي‌شوند.
نمونه‌هايي از اوريگامي
نمونه‌هايي از اين اشكال در ذيل آمده است.
تشكر و تقدير
از سركار خانم «نينا مرتضوي» برنده‌ي مسابقه‌هاي اوريگامي دانشگاه صنعتي اميركبير در سال 1386، به‌خاطر عكس‌ها و راهنمايي‌هاي‌اشان در اين زمينه تشكر و تقدير مي‌شود.