مباني متافيزيكي
روايت وينر از ماهيت آدمي متضمن پيش فرض هاي متافيزيكي ويژه اي در باب جهان است . بنابراين پيش فرض ها ،جهان و تمامي موجودات آن كه شامل آدمي نيز مي شود تركيبي هستند از ماده – انرژي و اطلاعات . هر چيزي در جهان آميزه اي از اين دو است و تفكر نيز نوعي پردازش اطلاعات است . از اين رو «اطلاعات ،اطلاعات است نه ماده است نه انرژي و چنانچه ماترياليسم امروزه بر اين امر صحه نگذارد ماندگار نخواهد بود »(وينر، 1948،ص155)
بنابر ديدگاه فلسفي او تمامي كائنات به واسطه فرآيند مستمر تركيب و آميزش اطلاعات و ماده – انرژي است كه به وجود مي آيد ، مي ماند و نابود مي شود . موجودات زنده نظير آدمي هم الگو هاي عيني اطلاعاتند كه در طول فرآيند تبديل و تغيير ماده- انرژي ثابت مي مانند . از اين رو وينر مي گويد :
ما گرداب هايي هستيم در رودخانه اي مواج ، و چيزي ايستا نيستيم بلكه الگوهايي هستيم كه خود را پايدار و دائمي مي سازند (وينر، 1945،ص 96)
به بيان و زبان امروزين «عصر اطلاعات» بايد گفت به نظر وينر آدميان «اشياء اطلاعاتي» اند ،كه ظريفت هاي فكريشان به سان هويت شخصي شان وابسته به الگوهاي ثابت اطلاعات و پردازش اطلاعات در بدن است تا جزئي خاص از ماده – انرژي .
عدالت و رشد آدمي
از نظر وينر رشد آدمي در گرو پرداختن آزاد به كنش هاي خلاق و انعطاف پذير است تا از اين رهگذر ، تمامي ظرفيت هاي خود نظير قوه انديشه را بيشينه كند و در مقام موجودي تصميم گيرنده مسئوليت زندگي خويش را بپذيرد و اين غايت زندگي است . زيرا افراد از حيث استعداد و توانايي مختلف اند و از اين رو آنچه بدان دست مي يابند نيز متفاوت از هم است . با اين حال طرق و شيوه هاي بيكراني براي فعليت بخشي توانايي آدمي و رهنمون شدن او به زندگي شايسته وجود دارد .
تعلق خاطر او به رشد و شكوفايي توانايي هاي آدمي او را بر آن داشت تا به تبيين اصول اساسي رهنمون به اين هدف بپردازد . از نظر او در نگاه سايبرنيك به انسان حيات اجتماعي نقش اساسي در شكوفايي آدمي ايفا مي كند و هرگونه دگرگوني و تغييري منوط و مربوط به نسبت و رابطه او با ديگران است . با اين پيش فرضاو اصول چهارگانه 1)آزادي 2) برابري 3)نيك خواهي 4) كمينه سازي تحديد آزادي را به مثابه اصول اساسي رشد و شكوفايي آدمي مي داند .
بطلان نسبيت گرايي اخلاقي
يكي از پيامد هاي تصديق روايت وينر از جامعه شايسته و ماهيت آدمي ، پذيرش و تاكيد بر تكثر فرهنگي است . گاه نسبيت گرايان فرهنگي وجود فرهنگ هاي و متكثر را قرينه و شاهدي بر نسبيت اخلاق مي گيرند . از اين منظر از آنجايي كه وجود فرهنگ هاي مختلف گريز ناپذير است ،ارزش هاي اخلاقي نيز واحد نبوده و متكثر و نسبيند .
در مقابل اين نسبيت گرايان استدلال وينر آن است كه اگر دريافت صحيحي (چنانكه پيشتر آمد ) از ماهيت آدمي و غايات حيات او داشته باشيم مي توانيم با آغوش باز به استقبال فرهنگ ها وشيوه ها و منش ها متعدد برويم مشروط بر آن كه به اصول اساسي عدالت وفادار باشيم . چرا كه اين اصول بنياد ميان فرهنگي استواري براي اخلاق به دست مي دهد . تنها شرط و محدوديتي كه وينر براي هر اجتماعي لازم مي داند آن است كه مي بايد زمينه اي براي آدميان فراهم آورد تا ظرفيت هاي خويش را به منزله عوامل پردازش اطلاعات پيچيده دريابند ،دست به انتخاب و تصميم بزنند و بدين طريق مسئوليت زندگي خويش را بپذيرند : و اين امر محقق نخواهد شد مگر آن كه چهار اصل اساسي مذكور محقق گردند .
روشگان اخلاق اطلاعات
از آنجا كه وينر خود را و اضع شاخه نويني از اخلاق مي دانست الزامي نيز بهتوضيح شيوه اي فلسفي خود در تحليل موضوعات و مسائل اخلاق اطلاعات نمي ديد و سريعا به سراغ تحليل مسائل اخلاق اطلاعات، مستقيما به آثار او روجوع كرد و اين روش ها را ستخراج نمود و. وقتي به روش وينر در تحليل و حل مسائل اخلاق اطلاعات نظر مي كنيم در مي يابيم كه روش او تلاشي است در تطبيق مسائل جديد با قوانين و قواعد و شيوه هاي اخلاقي پذيرفته از پيش موجود و نهايتا دركي صحيح از موضوعات و مسائل جديد . در هر جامعه اي شبكه اي از روش ها و شيوه ها ، قوانين و قواعد و اصول وجود دارد كه رفتار آدميان را در آن اجتماع هدايت مي كند . اين «رويه ها» ، زنجيره رويه هاي متداول و پذيرفته شده را شكل ميدهد كه در جوامع بهره مند از عدالت سر آغازي نيكو براي پاسخ به هر پرسشي در حيطه اخلاق اطلاعات باشد . روش وينر ، تركيبي از «مجموعه رويه هاي متداول » يكجامعه با قرائت خود او از ماهيت آدمي، اصول اساسي عدالت و مهارت هاي انتقعادي در ايضاح زبان مبهم و پيچيده است.
بدين طريق و براي تحليل موضوعات،اخلاق و اطلاعات به شيوه و روشي موثر دست مي يابد. بدين ترتيب با وام گيري از مرور(1985) مي توان روش شناسي وينر را به صورت زير دسته بندي كرد :
تعيين موضوعات و مسائل اخلاقي برآمده از نقش فناوري اطلاعات در صحنه اجتماع . نوعا اين امر بر فرصت هاي زاييده فناوري كه حيات ،سلامت ،امنيت ،سعادت ،آزادي ، دانش يا ديگر ارزش هاي اصيل انساني را تحت تاثير قرار مي دهد تمركز دارد.
ايضاح تمامي ايده ها و اصول مبهم و ناروشني كه در مورد موضوعات مورد نظر به كار گرتفه مي شود .
در صورت امكان به كار گرفتن اصول و قواعد و قوانين و شيوه هاي از پيش موجود «مجموعمه رويه هاي متداول» كه رفتار آدمي را در جامعه اي معين هدايت و مديريت مي كنند .
چنانچه مجموعه سنن و شيوه هاي پيشين مورد پذيرش به لحاظ اخلاقي در حل مسايل و موضوعات موثر نبود مي توان براي يافتن راه حلي كه سازگار با سنن اخلاقي يك جامعه باشد غايت و هدف زندگي آدمي را ه علاوه اصول اساسي عدالت به كار گرفت .
در يك جامعه عادلانه _ جامعه اي كه در ان «مجموعه رويه هاي متدوال» عادلانه است _ اين روش تحليل و حل مسائل اخلاق اطلاعات ،احتمالا راه حل هاي مناسبي از حيث اخلاقي به بار خواهد آورد كه مورد پذيرش جامعه واقع مي شود .
بايد توجه دالشت كه كاريست اين چنيني اخلاق اطلاعات نيازمند هيچ گونه تربيت و آموزش ويژه فلسفي نيست . به نظر مي رسد هر انسان بالغي كه در جامعه اي عادلانه عملكردي موفق دارد و سنن ،رسوم و قواعد و قوانين موجودي را كه رفتار شخص را در جامه هدايت و سامان مي دهد مي شناسد ، مي تواند دريابد كه كنش يا شيوه هاي خاص به لحاظ اجتماعي و اخلاقي پذيرفته است يا نه . پس تمامني كساني كه آشنايي لازم را با فناوري جديد اطلاعات در جامعه بر اساس موازين اخلاقي پذيرفته از سوي جامه ياري رسانند. اخلاق اطلاعات در اين معناي بسيار گسترده بسي با اهميت تر از آن است كه صرفا به دست متخصصان كامپيوتر و فيلسوفان سپرده مي شود .
اخلاق فناوري اطلاعات در روايت وينر از آن ، ايده ها و روش هايي را بر مي تابد كه در پهنه اي وسيع نه تنها موضوعات خاصي را كه امروزه «اخلاق كامپيوتر» مي ناميم پوشش دهد بلكه مسائل اخلاقي حوزه هاي مرتبط را نيز كه امروزه مسائل «اخلاق عامل»،«اخلاق اينترنت » و «اخلاق فناوري نانو » ناميده مي شود در بر بگيرد . گستره ايده ها و روش هاي وينر چنان است كه زير حوزه هايي نظير«اخلاق روزنامه نگاري» ،«اخلاق كتابخانه»و «اخلاق مهندسي» را در بر مي گيرد.
منبع: مجله گزارش كامپيوتر