تعريف اخلاق كامپيوتر

در 1976 و نزديك به سه دهه پس از انتشار كتاب سايبرنتيك وينر ، والتر منر مدعي شد كه مسائل و موضوعات اخلاق كه در واحد درسي اخلاق پزشكي در دانشگاه الد دامينتون مطرح مي شوند از زمان پيدايش كامپيوتر ها بسيار پيچيده تر شده و عميقا تغيير كرده اند . منر احساس مي كرد كه با حضور كامپيوتر ها مشكلات اخلاقي ويژه اي پديد آمده كه هرگز پيش از آن ها وجود نداشت .
بدون اطلاع از كارهاي وينر در اين زمينه او نتيجه گرفت كه با توجه به پديد آمدن مسائل جديد بايد شاخه جديدي از اخلاق مانند اخلاق پزشكي واخلاق تجارت بنا كرد كه متولي پاسخگويي به اين مسائل و مشكلات باشد : منر اين شاخه جديد از اخلاق را كه ناشي از پيرايش كامپيوتر ها بود «اخلاق كامپيوتر» ناميد . او اين زمينه جديد را زمينه اي معرفي كرد كه مسائل اخلاقي را كه «به واسطه فناوري كامپيوتري پيچيده تر شده و تغيير يافته » مورد بررسي قرار مي دهد.
او ابتدا دوره هاي آزمايشي دانشگاهي اخلاق كامپيوتر را براي دانشجويان علوم كامپيوتر طراحي كرد . اين دوره ها مورد استقبال قرار گرفت و دانشجويان مشتاق خواهان برگزاري منظم اين دوره ها شدند . به درخواست اين دانشجويان او همچنين در 1978 يك «بسته اوليه»اي تدارك ديد كه از آن در كارگاه هاي كنفرانس هايي كه در ايالات متحده برگزار مي شد براي آموزش اخلاق كامپيوتر استفاده مي كرد . در 1980 اين بسته اخلاق كامپيوتر در قالب يك رساله به چاپ رسيد .
اين مجموعه شامل برنامه آموزشي و ابزارهاي آموزشي مورد نياز استادان دانشگاه بود . دوره پيشنهادي كه در كاتالوگ دانشگاه توصيف مي شد شامل اهداف دوره ، سر فصل ها ي آموزشي و مباحث اصلي مثل حريم خصوصي، جرايم كامپيوتري، تصميم هاي كامپيوتري ،‌وابستگي به فناوري و دستور العمل تخصصي اخلاق بود . در طول دهه 1980 اين مجموعه بارها و بارها به چاپ رسيد ودر كارگاه هايي كه منر در باب اخلاق كامپيوتر در داشنگاه هاي ايالات متحده برگزار مي كرد پخش شد . در نتيجه تلاش هاي جسورانه منر تعداد زيادي از متخصصان فلسفه و دانشمندان علوم كامپيوتر آشنايي پيدا كردند .

اصالت و بداعت بحث

در حالي كه منر در نيمه دوم دهه 1970 مشغول دوره هاي جديد اخلاق كامپيوتر بود يكي از همكاران او در دانشكده فلسفه دانشگاه الد به نام دبورا جانسون به اين زمينه جديد از اخلاق علاقه مند شد . او از اين رو به اين شاخه علاقه مند شده بود كه بر خلاق منر معتقد نبود كامپيوتر ها مسائل كاملا بديعي خلق مي كنند . از اين رهگذر جانسون و منر مباحثاتي را در باب موضوعات اخلاقي كه گفته مي شد پيامد پيدايش كامپيوتر ها هستند برپا كردند . در اين بحث ها فرض منر بر آن بود كه كامپيوتر ها مسائل اخلاقي سنتي را به نحو جالب و چشمگيري متحول كرده اند يا به تعبير خود او «پيچ و تاب جديدي به اين مسائل داده اند » اما جانسون مخالف آن بود كه كامپيوتر ها مبدائي براي شكل گيري مسايل منحصر به فردي در حيطه اخلاق شده اند كه پيش از اين ساسا مطرح نبوده است . اين مباحث نتايج و پيامدهاي مباركي به بار آورد كه عبارت بود از حجم عظيمي از نوشته ها در خصوص ماهيت و بي همتايي مسائل اخلاقي كامپيوتر

نخستين كتاب درسي اخلاق كامپيوتر

در اوايل دهه 1980 جانسون به موسسه پلي تكنيك رنسلز پيوست و بودجه اي براي تهيه اطلاعات و مواد درسي در موضوع اخلاق كامپيوتر تامين كرد كه حاصل آن بسيار موفق از كاردر آمد . او تمامي اين اطلاعات را در يك كتاب درسي به نام اخلاق كامپيوتر تدوين كرد كه در 1985 ه چاپ رسيد . وي در صفحه نخست كتاب با بيان اين كه كامپيوتر ها «صورت هاي نويني از مسائل و مشكلات متعارف اخلاقي پيش مي نهند ،‌مسائل قديمي پيچيده تر مي كنند و ما را وا مي دارند ،‌تا هنجارهاي معمول اخلاقي را در ساحات نامعمول به كار گيريم » در اين كتاب نيز بر موضع خود پافشاري مي كند .

كتاب جانسون نخستين كتاب درسي زمينه اخلاق كامپيوتر بود و بلافاصله به متن اصلي تمامي دوره هاي درسي تبديل شد كه در تمامي كشورهاي انگليسي زبان در حوزه اخلاق كامپيوتر برگزار مي شد . ويرايش نخست كتاب شامل موضوعاتي است مانند ماليكت نرم افزار و دارايي هاي فكري ،‌كامپيوتري و حريم خصوصي ،‌مسئوليت هاي متخصصان كامپيوتر و توزيع منصفانه فناوري و قدرت انسان ،در ويراست هاي 1994، 2001 موضوعات جديدي نظير رخنه (هك كردن ) به اطلاعالات كامپيوتري مردم بدون اجازه آنها ، فناوري كامپيوتري براي افراد ناتوان و آثار اينترنت ب ردموكراسي به كتاب افزوده شده است .

نظريه اي پر نفوذ در حوزه اخلاق كامپيوتر

سال 1985 را نه تنها به خاطر انتشار كتاب درسي جانسون ،‌بلكه به خاطر انتشار مقاله كلاسيك مور با عنوان «اخلاق كامپيوتر چسيت ؟» در شماره ويژه اي از مجله متافلسفه ،‌با موضوع اخلاق كامپيوتر ،‌بايد سالي پر بركت در تاريخ اخلاق كامپيوتر دانست . در اين مقاله مور شرحي از ماهيت اخلاق كامپيوتر به دست مي دهد كه گسترده تر و جاه طلبانه تر از تعاريف منر و جانسون است .

در اين نوشته او از توضيح و آوردن نمونه براي اين موضوع فراتر مي رود و مي كوشد به اين پرسش پاسخ دهد كه چرا فناوري كامپيوتر در قياس با ساير فناوري ها مبدا مسائل و مشكلات اخلاقي ويژه است . تبيين او اين است كه قدرت انقلابي فناوري كامپيوتري در آن است كه كامپيوتر ها «منطقا انعطاف پذيرند »

كامپيوتر ها منطقا انعطاف پذيرند از اين حيث كه مي توانند براي انجام هر فعاليتي بر حسب ورودي، خروجي وعملكرد هاي مرتبط منقطي شكل بپذيرند و قالب ريزي شوند . .. از آنجا كه منطق در همه جا به كارمي رود ، كاربردهاي بالقوه فناوري كامپيوتر نامحدود به نظر مي رسد . كامپيوتر نمونه اعلاي ابزاري جهاني است . در حقيقت ، محدوديت هاي كامپيوتر تا حد زيادي محدوديت خلاقيت هاي خود ماست.(مور،1985،ص169).

انعطاف منطقي كامپيوتر به اعتقاد مور افراد را قادر به انجام بسياري از امور مي كند كه هر گز پيش از اين برايشان ميسر و ممكن نبود . از آنجا كه پيشتر كسي نمي توانست اقدام به انجام اين امور كند بالطبع هيچگاه هم ضرورت انجام اين امور مطرح نمي شد . علاوه بر اين از آنجا كه كسي پيشتر قادر به انجام اين امور نبود هيچ قانون و چارچوبي نيز براي حسن انجام و قواعد اخلاقي خاصي براي مديريت آن ها فراهم نيامده بود .

مور چنين موقعيتي را «خلاء خط مشي » مي نامد و برخي زا آن ها را منشاء «آشفتگي هاي مفهومي » مي داند :

مسائل اخلاق كامپيوتر نوعا به سبب خلاء خط مشي در باب نحوه به كار گيري فناوري كامپيوتر پديد مي آيد . كامپيوتر ها امكانات نويني براي ما فراهم مي آورند و اين امكانات نيز گزينه هاي نويني براي «كنش» در اختيار ما مي گذارند . معمولا خط مشي هاي موجود نابسنده اند يا اساسا خط مشي مشخص براي عمل در اين موقعيت ها وجود ندارد . وظيفه اصلي اخلاق كامپيوتر تعيين كنشي است كه بايد در اين موقعيت ها انجام داد ، يعني تنظيم خط مشي هايي براي هدايت كنش هاي ما ...يكي از دشواري ها اين است كه خلاء خط مشي غالبا ملازم خلاء مفهومي است . اگر چه يك مسئله در اخلاق كامپيئوتر در ابتدا روشن و واضح به نظر مي رسد تاملي اندك، آشفتگي مفهومي را آشكار مي كند . آنچه در اين موارد نياز است تحليلي است كه چارچوب مفهومي منسجمي داشته و خط مشي براي كنش به دست دهد (مور،266،1985)

دراواخر دهه 1980 تعبير «خلاء خط مشي» درباره كاستي هاي اخلاق كامپيوتر و قرائت او از «انعطاف پذيري منطقي بنيادين » فناوري كامپيوتر به سرعت بر بسياري از متخصصين اخلاق كامپيوتر موثر واقع شد . در دهه 1990 مور مفهوم ارزش هاي انساني اساسي را نيز به مفاهيم پيشين افزود . به اعتقاد مور بعضي از ارزش هاي اخلاقي نظير حيات،سلامت ،‌سعادت ، امنيت ،‌دارايي ها ، فرصت ها و معرفت چنان براي بقاي هر اجتماعي واجد اهميت اند كه هر اجتماعي آن ها را با اهميت و ارزش تلقي مي كند . در حقيقت اگر اجتماعي ارزشي براي «ارزش هاي اساسي » قائل نباشد خيلي زود از بين مي رود . مور از «ارزش هاي اساسي » براي ارزيابي مسائل اخلاق كامپيوتر مث3ل حريم خصوصي و امنيت استفاده مي كند (مور1997)

رهيافت مور به اخلاق كامپيوتر نظريه اي عملي است كه چشم انداز وسيعي را بر ماهيت «انقلاب اطلاعاتي» ،‌مي گشايد . مور با به كار گيري مفاهيم «انعطاف پذيري منطقي» ، «خلاء خط مشي » ،‌«آشفتگي مفهومي» ، «ارزش هاي اساسي » و «پيامد گرايي عادلانه» روش زير را براي حل مسئله عرضه مي كند :

تشخيص خلاء خط مشي كه حاصل و زائيده فناوري اطلاعات است



منبع: مجله گزارش كامپيوتر