حوزه‌هاي فعاليت مهندسي سيستمها
حوزه‌هاي فعاليت مهندسي سيستمها
برای آشنای بیشتر با این شاخه‌ی جدید، در ادامه به بخشی از حوزه‌های فعالیت مهندسی سیستم‌ها اشاره می‌کنیم.
1- مطالعات امکان‌پذيري
قبل از احداث هر واحد توليدي يا خدماتي بايد مطالعه و بررسي بازار، پيش‌بيني ميزان فروش، اقتصادي بودن و . . . تحت مطالعات امکان‌پذيري و در سه دسته‌ی امکان‌پذيري اقتصادي، فني و مالي مد نظر قرار گيرند.
امکان‌پذيري اقتصادي: آيا توليد مقرون‌به‌صرفه خواهد بود؟ از لحاظ هزينه آيا قابل رقابت با ساير توليدکنندگان هست؟
امکان‌پذيري فني: آيا فناوري موجود پاسخگوي نياز است؟ تخصص لازم در کشور وجود دارد؟ خريد ماشين‌آلات امکان‌پذير است؟ آيا مشکل لوازم يدکي، نگهداري و تعميرات و . . . وجود ندارد؟
امکان‌پذيري مالي: با فرض امکان‌پذيري اقتصادي و فني، آيا بازار مصرف پذيراي محصول توليد شده خواهد بود؟ آيا سود معقول به‌دست مي‌آيد؟ نقطه‌ی سربه‌سر هزينه و سود کجاست؟
2- استقرار کارخانه يا سازمان
چه نکاتي در استقرار و انتخاب مکان اين سازمان‌ها بايد در نظر گرفته شود؟
عواملي از قبيل دسترسي به نيروي کار، تاريخچه کارگري منطقه، تأثير صنايع موجود بر نيروي کار، دسترسي به نيروي برق، آب، گاز و ديگر سوخت‌ها، آلودگي آب، ميزان حمل و نقل و دسترسي به جاده، منابع مواد اوليه و فاصله آن از محل کارخانه، دسترسي به بازار مصرف، منازل و واحدهاي مسکوني، سطح تحصيلات، رفاه و بهداشت، امکانات تفريحي، مشخصات جغرافيايي و اقليمي منطقه، وضعيت آب و هوا و ميزان سهولت دسترسي به منابع مالي براي سرمايه‌گذاري بايد در استقرار و انتخاب مکان در نظر گرفته شوند. در مبحث استقرار سازمان يا کارخانه، اين عوامل به شکل سيستماتيک و تحليلي مورد بررسي قرار گرفته و بر اساس آنها بهترين مکان استقرار انتخاب شود. روش‌هاي تصميم‌گيري، رتبه‌بندي و مدل‌هاي رياضي مکان‌يابي از جمله تکنيک‌هايي هستند که براي اين منظور به‌کار گرفته مي‌شوند.
3- برنامه‌ريزي حمل و نقل
هزينه‌هاي حمل و نقل بخش قابل ملاحظه‌اي (بين 25 تا 50 درصد) از هزينه‌هاي واحدهاي صنعتي و خدماتي را به خود اختصاص مي‌دهند. حمل و نقل مواد اوليه به محل کارخانه، حمل مواد به بخش توليد، حمل و نقل بين بخش‌هاي توليد، حمل محصولات ساخته شده و توزيع محصولات ساخته شده در بازار، مواردي هستند که هزينه‌هايي را به کارخانه تحميل مي‌کنند در صورتي که هيچ گونه نقش بهره‌ور در توليد ندارند. برنامه‌ريزي حمل و نقل شامل اصول و تکنيک‌هاي رياضي است که سعي در کاهش هزينه‌هاي حمل و نقل دارند.
4- ارزيابي کار و زمان
يک بخش توليدي از يک کارخانه را در نظر بگيريد. اين بخش سيستمي متشکل از نيروي انساني، فضاي فيزيکي، تجهيزات و ماشين‌آلات، مواد اوليه يا مواد در جريان ساخت، انرژي و اطلاعات است. ظرفيت اين بخش توليدي به چه ميزان است؟ آيا اين ظرفيت مي‌تواند افزايش يابد؟ چگونه مي‌توان ظرفيت توليد بخش را افزايش داد؟ آيا از صنايع موجود در اين بخش (نيروي انساني، فضا، تجهيزات و ماشين‌آلات، مواد، انرژي و اطلاعات) به‌شکل بهينه استفاده مي‌شود؟ چه بهبودهايي مي‌توان در اين بخش ايجاد کرد؟
5- کنترل موجودي
فرض کنيد در کارخانه شما براي توليد محصولات مختلف از مواد اوليه مختلف و به مقادير متفاوت استفاده مي‌شود. توليد شما تا زماني ادامه خواهد داشت که مواد اوليه موجود باشد. براي حذف وقفه‌هاي توليد (که خود هزينه‌هايي در بر دارد) چه مي‌کنيد؟ آيا ميزان زيادي از مواد اوليه را انبار مي‌کنيد تا براي مدت قابل ملاحظه‌اي مطمئن باشيد که توليد ادامه خواهد داشت؟ آيا هزينه‌هاي انبارداري افزايش نخواهد يافت؟ آيا فضاي انبار به‌قدر کافي موجود است يا اينکه به‌صورت دوره‌اي سفارش مواد اوليه مي‌دهيد؟ چه سياستي را بايد اتخاذ نمود تا حداقل هزينه را در بر داشته باشد؟
با استفاده از تکنيک‌هاي کنترل موجودي مي‌توان به پرسش‌هاي فوق پاسخ داد.
6- کنترل کيفيت
توليد محصولات باکيفيت، چه از جهت رقابت در بازار و چه از لحاظ اخلاقي، داراي اهميت بالايي است. کيفيت محصولات مي‌تواند متأثر از عواملي از قبيل تجهيزات توليد، مواد اوليه، نيروي انساني و فرهنگ سازماني حاکم بر محيط سازمان، دانش فني، آموزش و . . . باشد. در اينجا اين پرسش مطرح مي‌گردد که چگونه مي‌توان هر يک از اين عوامل را در جهت دستيابي به کيفيت مطلوب کنترل نمود.
کنترل کيفيت يکي از مباحث مهندسي صنايع و سيستم‌هاست. کنترل کيفيت علاوه بر دسترس‌پذير کردن کيفيت، بهره‌وري فعاليت سازمان را نيز افزايش مي‌دهد. در اين راستا بسته به نوع عوامل مؤثر در کيفيت و وسعت حوزه بررسي، کنترل کيفيت آماري، تضمين کيفيت و کنترل کيفيت فراگير مطرح شده‌اند. هر يک از کنترل‌هاي اشاره شده به مقدمات و ابزاري نياز دارند که طراحي و پياده‌سازي آنها در مهندسي صنايع و سيستمها مورد مطالعه قرار مي‌گيرند.
7- مديريت و کنترل پروژه
فرض کنيد قرار است يک بخش، يک انبار، يک واحد يا يک کارخانه احداث کنيد. چه فعاليت‌هايي براي اين هدف بايد در نظر گرفته شوند؟ اين فعاليت‌ها به چه توالي و با چه پيش‌نياز و پي‌آيندي انجام شوند؟ هر فعاليت در چه مدت زماني بايد انجام شود؟ تاريخ مجاز براي شروع و خاتمه هر فعاليت چيست؟ انجام هر فعاليت به چه منابعي نياز دارد؟ منابع مورد نياز به چه ميزان و در چه زمان‌هايي قابل دسترس هستند؟ مدت زمان انجام کل فعاليت‌ها چقدر خواهد بود؟ در صورت تأخير در انجام يک يا چند فعاليت، چه تأخيري در دستيابي به هدف ايجاد مي‌شود؟
پروژه به کار يا مجموعه فعاليت‌هايي گفته مي‌شود که تکرارپذير نباشند. براي مثال توليد يک محصول، يک فعاليت تکراري است که يک کارخانه در طول سال‌ها انجام مي‌دهد ولي احداث يک بخش جديد کاري ممکن است در طي سال‌ها تنها يک بار اتفاق بيافتد. تکنيک‌هايي که در مديريت و کنترل پروژه مورد استفاده قرار مي‌گيرند به تمامي پرسش‌هاي فوق پاسخ مي‌دهند و تصوير مناسبي از وضعيت پروژه را که ممکن است شامل هزاران فعاليت باشد در اختيار مديريت قرار مي‌دهد.
8- برنامه‌ريزي نيروي انساني و سيستم‌هاي حقوق و دستمزد
يکي از مهمترين عوامل توليد نيروي انساني است. براي انجام يک فعاليت توليدي با بهره‌وري مطلوب ضروري است که ميزان و تخصص نيروي انساني موردنياز تعيين شود.
مهندسي سیستم ها با استفاده از مباحث و تکنيک‌هاي برنامه‌ريزي نيروي انساني، شرح و خصوصيات فعاليت‌هاي توليدي را مشخص کرده و ميزان حقوق و دستمزد نيروي انساني را برآورد کند. به منظور تعيين ميزان حقوق و دستمزد، هر فعاليت ارزيابي شده و بر اساس معيارهايي، ارزش‌گذاري مي‌گردد.
9- مهندسي فاکتورهاي انساني
همانطور که گفته شد نيروي انساني يکي از مهمترين عوامل توليد است. نيروي انساني موجود در سيستم در تعامل با ديگر اجزاي سيستم يعني مواد اوليه، تجهيزات و ماشين‌آلات، انرژي و اطلاعات است. هر يک از اجزاي سيستم به نيروي انساني چه تأثيري مي‌گذارد و چه تأثيري مي پذيرد؟ اجزاي سيستم بايد داراي چه خصوصياتي باشند تا باعث کاهش بهره‌وري نيروي کار نگردند؟ محيط کار بايد چگونه طراحي شود تا روحيه پرنشاطي را در نيروي انساني تقويت کند.
مهندسي سیستم ها در اين حوزه با بررسي محيط کار، ماشين‌آلات، سيستم ارتباطات، ساختار نظارت و ساختار سازماني و با تهيه استانداردهاي موردنياز، اقدامات لازم را براي برقراري تطابق استانداردها با عوامل انساني ارائه مي‌دهد. مجموعه تکنيک‌ها و مفاهيم ارگونومي و روانشناسي اين حوزه، عنوان مهندسي فاکتورهاي انساني گرفته است.