در ستاره های سنگین و پُرجرم عناصر سنگین تر هم شکل می‌گیرند که با دمای خورشیدی خیلی شدیدتر و حجیم‌تری نسبت به ستاره های معمولی مثل خورشید دارند. انهدام ستاره وقتی سوخت خود را مصرف می‌کند، تعادل فشار و مواد داخل خورشید و جاذبه بهم می خورد. ستاره بزرگتر می‌شود و فشار گاز رو به بیرون بیشتر شده و ستاره قرمز می‌شود. اندازۀ ستاره بزرگتر می‌شود. مثلاً خورشید وقتی به چنین زمانی برسد آنقدر بزرگ می‌شود که زمین را هم می‌بلعد. بعد از این مرحله انرژی  و گرمای زیادی به بیرون پرتاب می‌شود و دیگر فشار و گرما که انرژی زیادی از ستاره را هم از دست داده اند. در زور آزمایی با جاذبه نمی‌توانند مقاومت کنند و با یک انفجار گاز به بیرون پرتاب شده ولی هستۀ مرکزی ستاره باقی می‌ماند. تصویر زیر نمونه‌ای از این دست است.

نتیجۀ این انفجار نوری است که ما نواختر می‌نامیم و قبلاً درباره اش توضیح دادم. به آن‌دسته از ابرهایی که شکل نسبتاً دایره ای با کوچکی دارند سحابی های سیاره‌نما می‌گوییم چون با تلسکوپهای کوچک شبیه سیاره دیده می‌شوند. هرچند نقطه ای دیده می‌شوند، درخشش سیاره را دارند و شکل نقطه ای نورانی دارند. این انفجارها را وقتی به زمین برسند می توانیم ببینیم. هستۀ مرکزی ستارۀ مرده بدون فعالیت هسته ای می‌شود و یک ستاره سرد خواهد شد، چون موتور گرمایی اش کار نمی‌کند و ذرات سنگین تری شکل گرفته‌اند که فعالیت هسته‌ای ندارند.

تا جایی که دانشمندان بررسی کرده اند، به کوتولۀ سفید تبدیل می شوند که درخودشان الکترون دارند. یعنی همان ذرۀ بنیادی که برق نتیجۀ حرکت آن است. این کوتوله‌های سفید در نهایت به کوتوله‌های سیاه تبدیل می‌شوند. ولی هنوز این مرحله از ستارگان دیده نشده که بدانیم چقدر این پیش بینی درست است. این مساله دربارۀ مرگ ستارگانی بود که کمی از خورشید بزرگتر یا کمی کوچکتر هستند. اگر ستاره حدود 2 برابر یا بزرگتر از خورشید باشد، مرگ ستاره به شکل دیگری خواهد بود. ستاره آنقدر ذرات سنگین بخصوص آهن تولید می‌کند که هسته نسبت به لایه های بالایی، سنگین و متراکم شده و ستاره دیگر جرم خودش را نمی‌تواند تحمل کند، الکترون و پروتون ها به نوترون که یک ذرۀ خنثی است تبدیل میشوند و نوترینو که همین الان هم از شما عبور می‌کند و از خورشید آمده، تولید می‌شود. یک موج ضربه اتفاق می‌افتد.

تصوير تخيلي از جت‌هاي موسوم به اخترفيزيکي

درست مثل صدای انفجار که باعث تکان خوردن و محیط اطراف خودش می‌شود.  ستاره منفجر می‌شود و اَبَرنواختر شکل می گیرد و خاموش می‌شود. این انفجار نوری تولید می‌کند که هرکسی می تواند آن را در شب ببیند. البته آنقدر هم نیست جایی رو روشن کند فقط نوری بیش از ستاره‌های اطراف خودش دارد. بعد از انفجار ستاره خاموش می‌شود. یعنی نوری ایجاد شده بود دیگر دیده نمی‌شود و به یک ستارۀ کم نور تبدیل می‌شود. گاهی ستاره به یک تپنده تبدیل می شود. اگر ستاره از خورشید خیلی بزرگتر باشد یعنی حدود 4 برابر جرم خورشید و یا بزرگتر، هستۀ مرکزی دیگر کوتوله سفید یا ستارۀ نوترونی نیست!

یک جسم اسرار آمیز بنام سیاه چاله است که تمام ماده و نور نزدیک خود را می بلعد و فقط پرتوهایی بیرون میدهد که ما با چشم نمی بینیم و باید از تلسکوپهای مخصوصی استفاده کنیم. ستاره شناسان پیش‌بینی می‌کنند در مراکز کهکشان‌ها تعدادی سیاه چاله هست چون امکان تشکیل ستارگان سنگین در مرکز کهکشان‌ها خیلی بیشتر از اطراف و بازوهای کهکشان است. همانطور که در محیط بین ستاره‌ای اشاره کردم، از ابرهای باقیماندۀ انفجارهای ستاره‌ای ممکن است ستارگان جدید متولد شوند و حتی اگر عناصر سنگین‌تری تشکیل شوند سیارات خاکی و سنگی مثل زمین و مریخ. عمر ستارگان بطور کُلی بین 1 میلیارد سال تا 10 میلیارد سال می‌تواند باشد. ستارگان بزرگتر سریع‌تر می‌میرند. ستارگانی هم رصد شده‌اند که حدود 13.5 میلیارد سال عمر کرده‌اند. یعنی خیلی نزدیک به سن عالم!

 و ستارگانی هم هستند که بیش از 260 برابر خورشید جرم دارند. ستارگان دیگری هستند که عناصر سنگین‌تری دارند. دمای تعدادی از ستارگان چند میلیون درجه در هسته است، چند هزار درجه در لایه بیرونی یا سطحی و حدود یک میلیون درجه در ابرهای اطراف تاج خورشید. ولی ستارگانی هم هستند که دمای سطحی حدود 50 هزار درجه سانتیگراد دارند. ستارگان هر 25 تا 30 روز دور خودشان می چرخند ولی ستارگانی هستند هر 30 ثانیه یکبار دور خودشان می‌چرخند. مثل ستارۀ مرکزی سحابی خرچنگ.

در ستاره های سنگین و پُرجرم عناصر سنگین تر هم شکل می‌گیرند که با دمای خورشیدی خیلی شدیدتر و حجیم‌تری نسبت به ستاره های معمولی مثل خورشید دارند. انهدام ستاره وقتی سوخت خود را مصرف می‌کند، تعادل فشار و مواد داخل خورشید و جاذبه بهم می خورد. ستاره بزرگتر می‌شود و فشار گاز رو به بیرون بیشتر شده و ستاره قرمز می‌شود. اندازۀ ستاره بزرگتر می‌شود. مثلاً خورشید وقتی به چنین زمانی برسد آنقدر بزرگ می‌شود که زمین را هم می‌بلعد. بعد از این مرحله انرژی  و گرمای زیادی به بیرون پرتاب می‌شود و دیگر فشار و گرما که انرژی زیادی از ستاره را هم از دست داده اند. در زور آزمایی با جاذبه نمی‌توانند مقاومت کنند و با یک انفجار گاز به بیرون پرتاب شده ولی هستۀ مرکزی ستاره باقی می‌ماند. تصویر زیر نمونه‌ای از این دست است.

نتیجۀ این انفجار نوری است که ما نواختر می‌نامیم و قبلاً درباره اش توضیح دادم. به آن‌دسته از ابرهایی که شکل نسبتاً دایره ای با کوچکی دارند سحابی های سیاره‌نما می‌گوییم چون با تلسکوپهای کوچک شبیه سیاره دیده می‌شوند. هرچند نقطه ای دیده می‌شوند، درخشش سیاره را دارند و شکل نقطه ای نورانی دارند. این انفجارها را وقتی به زمین برسند می توانیم ببینیم. هستۀ مرکزی ستارۀ مرده بدون فعالیت هسته ای می‌شود و یک ستاره سرد خواهد شد، چون موتور گرمایی اش کار نمی‌کند و ذرات سنگین تری شکل گرفته‌اند که فعالیت هسته‌ای ندارند.

تا جایی که دانشمندان بررسی کرده اند، به کوتولۀ سفید تبدیل می شوند که درخودشان الکترون دارند. یعنی همان ذرۀ بنیادی که برق نتیجۀ حرکت آن است. این کوتوله‌های سفید در نهایت به کوتوله‌های سیاه تبدیل می‌شوند. ولی هنوز این مرحله از ستارگان دیده نشده که بدانیم چقدر این پیش بینی درست است. این مساله دربارۀ مرگ ستارگانی بود که کمی از خورشید بزرگتر یا کمی کوچکتر هستند. اگر ستاره حدود 2 برابر یا بزرگتر از خورشید باشد، مرگ ستاره به شکل دیگری خواهد بود. ستاره آنقدر ذرات سنگین بخصوص آهن تولید می‌کند که هسته نسبت به لایه های بالایی، سنگین و متراکم شده و ستاره دیگر جرم خودش را نمی‌تواند تحمل کند، الکترون و پروتون ها به نوترون که یک ذرۀ خنثی است تبدیل میشوند و نوترینو که همین الان هم از شما عبور می‌کند و از خورشید آمده، تولید می‌شود. یک موج ضربه اتفاق می‌افتد.

تصوير تخيلي از جت‌هاي موسوم به اخترفيزيکي

درست مثل صدای انفجار که باعث تکان خوردن و محیط اطراف خودش می‌شود.  ستاره منفجر می‌شود و اَبَرنواختر شکل می گیرد و خاموش می‌شود. این انفجار نوری تولید می‌کند که هرکسی می تواند آن را در شب ببیند. البته آنقدر هم نیست جایی رو روشن کند فقط نوری بیش از ستاره‌های اطراف خودش دارد. بعد از انفجار ستاره خاموش می‌شود. یعنی نوری ایجاد شده بود دیگر دیده نمی‌شود و به یک ستارۀ کم نور تبدیل می‌شود. گاهی ستاره به یک تپنده تبدیل می شود. اگر ستاره از خورشید خیلی بزرگتر باشد یعنی حدود 4 برابر جرم خورشید و یا بزرگتر، هستۀ مرکزی دیگر کوتوله سفید یا ستارۀ نوترونی نیست!

یک جسم اسرار آمیز بنام سیاه چاله است که تمام ماده و نور نزدیک خود را می بلعد و فقط پرتوهایی بیرون میدهد که ما با چشم نمی بینیم و باید از تلسکوپهای مخصوصی استفاده کنیم. ستاره شناسان پیش‌بینی می‌کنند در مراکز کهکشان‌ها تعدادی سیاه چاله هست چون امکان تشکیل ستارگان سنگین در مرکز کهکشان‌ها خیلی بیشتر از اطراف و بازوهای کهکشان است. همانطور که در محیط بین ستاره‌ای اشاره کردم، از ابرهای باقیماندۀ انفجارهای ستاره‌ای ممکن است ستارگان جدید متولد شوند و حتی اگر عناصر سنگین‌تری تشکیل شوند سیارات خاکی و سنگی مثل زمین و مریخ. عمر ستارگان بطور کُلی بین 1 میلیارد سال تا 10 میلیارد سال می‌تواند باشد. ستارگان بزرگتر سریع‌تر می‌میرند. ستارگانی هم رصد شده‌اند که حدود 13.5 میلیارد سال عمر کرده‌اند. یعنی خیلی نزدیک به سن عالم!

 و ستارگانی هم هستند که بیش از 260 برابر خورشید جرم دارند. ستارگان دیگری هستند که عناصر سنگین‌تری دارند. دمای تعدادی از ستارگان چند میلیون درجه در هسته است، چند هزار درجه در لایه بیرونی یا سطحی و حدود یک میلیون درجه در ابرهای اطراف تاج خورشید. ولی ستارگانی هم هستند که دمای سطحی حدود 50 هزار درجه سانتیگراد دارند. ستارگان هر 25 تا 30 روز دور خودشان می چرخند ولی ستارگانی هستند هر 30 ثانیه یکبار دور خودشان می‌چرخند. مثل ستارۀ مرکزی سحابی خرچنگ.