شکل گیری ماه، سیستم زمین و ماه
سياره‌ي زمين
ماه جرمي است که در آسمان شب مي‌توان به سادگي آن را تشخيص داد. اين قمر در نيمه‌ي ماه به روشني آسمان شب را مي‌پيمايد تا زماني که در افق غربي غروب کند. آهنگ حرکت ماه به دور کره‌ي زمين الهام بخش انسان در هزاره‌هاي مختلف بوده است. يکي از بارزترين نمونه‌هاي اين الهام‌بخشي، ابداع تقويم قمري است. تقويم قمري بر اساس مدت زمان ميان تشکيل دو ماه بدر تنظيم شده است. اهله‌ي ماه و مدار حرکت ماه براي بسياري از افراد اسرارآميز جلوه مي‌کنند. نمونه‌اي از اين اعجاب اين است که ما همواره يک روي ماه را مي‌بينيم.
۲۷.۳ روز طول مي‌کشد تا ماه زمين را دور بزند و دقيقاً همين مدت زمان را احتياج دارد تا يک دور به دور محور خودش بچرخد. يعني دوره‌ي تناوب حرکت وضعي و حرکت انتقالي ماه با هم يکسان هستند. از طرفي ما ماه را گاهي به شکل بدر (کامل) گاه به صورت تربيع و گاه به صورت ماه نو (هلال بسيار باريک) مي‌بينيم، زيرا ماه نور خورشيد را بازتاب مي‌دهد. شکلي که ما از ماه مي‌بينيم، بستگي به حالت‌هاي مختلف قرار گرفتن ماه و خورشيد و زمين نسبت به هم است.
ماه تنها يک قمر است اما ابعاد آن از پلوتو بيشتر است. قطر کر ه‌ي ماه ۳۴۷۵ کيلومتر است. البته ماه بزرگترين قمر منظومه‌ي شمسي نيست و چهار قمر ديگر نيز وجود دارند که از ماه بزرگتر هستند. ماه اندکي بزرگتر از يک چهارم کره‌ي زمين است (۲۷ درصد). اين نسبت که ميان يک سياره و قمرش وجود دارد براي ماه و زمين بيشترين مقدار را دارد و اين يعني آثاري که قمر سياره‌ي ما مي‌تواند روي سياره‌ي مادر اعمال کند، بيشتر از تأثير ساير اقمار بر سياره‌هاي مادرشان است. شايد يکي از دلايلي که موجب شد حيات در کره‌ي زمين شکل بگيرد، وجود اين قمر بزرگ باشد.
چگونگي شکل‌گيري ماه:
تاکنون نظريه‌هاي مختلفي براي توصيف شکل‌گيري قمر ماه تبيين شده‌اند، اما معتبرترين اين نظريه‌ها بيان مي‌کند که در پي برخورد يک جرم سماوي با کره‌ي زمين، تکه‌اي از اين سياره کنده شده و ماه را ايجاد کرده است. اين اتفاق زماني رخ داده که زمين خود تازه در حال شکل‌گيري است و از مواد مذاب و عناصر بسيار داغ تشکيل شده است. در چنين شرايطي جسمي با زمين برخورد کرده و تکه‌اي از آن را از بدنه‌ي اصلي سياره جدا مي‌کند. اما اين تکه به دليل وجود نيروي گرانشي سياره‌ي مادر، روي مداري در دام گرانش زمين مي‌ماند. دانشمندان حدس مي‌زنند که جسم برخوردي با زمين ابعادي در حدود ابعاد سياره‌ي مريخ داشته و جرم آن معادل ده درصد جرم زمين بوده است. به دليل شباهت زيادي که ميان ترکيب‌هاي زمين و ماه مشاهده مي‌شود، دانشمندان برآورد مي‌کنند که اين برخورد در حدود ۹۵ ميليون سال پس از تشکيل منظومه‌ي شمسي اتفاق افتاده است. سن منظومه‌ي شمسي هم اکنون ۴.۶ ميليارد سال است.
البته نظريه‌هاي ديگري هم هستند که نحوه‌ي شکل‌گيري ماه را توضيح مي‌دهند. اين نظريه‌ها در دست بررسي و جمع‌آوري ادله و شواهد هستند. يکي از نظريه‌هاي تشکيل ماه اين است که ابتدا کره‌ي زمين دو قمر داشته و اين دو قمر در اثر برخورد با يکديگر ادغام شده و يک قمر بزرگ را به وجود آورده‌اند. يکي از جديدترين نظريه‌ها نيز بيان مي‌کند که نيروي گرانش زمين، قمري را که متعلق به سياره‌ي زهره بوده به سمت خود کشيده است.
ساختار دروني:
ماه در دل خود هسته‌اي دارد که تنها يک تا دو درصد از کل جرمش را شامل مي‌شود. احتمالاً عنصر اصلي تشکيل دهنده‌ي اين هسته آهن است، اما عناصر ديگري مانند گوگرد هم در آن موجود هستند. گوشته‌ي سنگي ماه ۱۳۳۰ کيلومتر ضخامت دارد و از سنگ‌هاي چگال و غني از آهن و منيزيم تشکيل شده است. در گذشته گدازه‌ها و ماگماي موجود در گوشته به سطح ماه مي‌رسيدند و روي سطح جاري مي‌شدند. رد برخي از اين جريان‌ها هنوز به شکل سرد شده روي ماه ديده مي‌شود.
ضخامت پوسته‌ي ماه به طور متوسط ۷۰ کيلومتر است. اين پوسته مملؤ از دهانه‌هاي برخوردي و آثار مختلفي از گذشته‌ي پرآشوب اين قمر است.
ترکيب‌هاي سطحي:
ماه نيز مانند چهار سياره‌ي دروني منظومه‌ي شمسي، از جنس سنگ است. سطح اين قمر مملو از دهانه‌هاي برخوردي است. ميليون‌ها سال قبل که منظومه‌ي شمسي شکلي آشفته داشت، سيارک‌هاي بسياري به سطح ماه برخورد کرده‌اند. به دليل اينکه ماه فاقد جو و آب و اثرهاي فرسايشي است، اين دهانه‌هاي برخوردي را امروز نيز مي‌توان ديد.
مقدار متوسط وزني هر عنصر موجود در سطح ماه، به اين صورت است: اکسيژن ۴۳ درصد، سيليکون ۲۰ درصد، آهن ۱۰ درصد، کلسيم ۳ درصد، آلومينيوم ۳ درصد، کروم ۰.۴۲ درصد، تيتانيوم ۰.۱۸ درصد و منگنز ۰.۱۲ درصد.
مدارگردهايي که ماه را بررسي مي‌کنند، ردهايي از جريان‌هاي آب روي سطح اين قمر رصد کرده‌اند. ممکن است اين آب از اعماق ماه به سطح رسيده باشد.
منبع:
Space
منابع مفید:
راز ناپدید شدن غبار
نظریه انقلابی شکل گیری منظومه شمسی
زمین: مروارید منظومه شمسی
زمین ساختار و مشخصه ها
ماه: دانشنامه
زمین شناسی ماه: دانشنامه
ماه و ذرات بنیادی: دانشنامه
Moon:NASA (صفحه چند رسانه‌ای و اطلاعات دقیق و نقشه سه بعدی ماه)
Moon: nineplanets.org
Moon: X-ray Scan
Moon's Core: Discovery.com
Moon:NASA (اطلاعات دقیق مداری و گرفت های ماه)