جهان‌های کوچک منظومهی شمسی
ادامه از قبل
سرس (Ceres):
سرس اولین جرمی است که در دسته‌بندی سیاره‌‌‌های کوتوله قرار گرفت. این جرم سماوی در سال ۱۸۰۱ توسط یک ستاره‌شناس اهل سیسیل به نام جوزپه پیاتسی (Giuseppe Piazzi) کشف شد. کشف او بر اساس پیش‌بینی وجود یک جرم یافت نشده بین سیاره‌‌‌های مریخ و مشتری انجام گرفت. سرس تنها ۹۵۰ کیلومتر قطر دارد و جرم آن ۰.۰۱۵ جرم کره‌‌‌ی زمین است.
در حقیقت سرس آنقدر کوچک است که هم در گروه سیاره‌‌‌های کوتوله و هم در گروه سیارک‌‌‌ها جای می‌‌گیرد و در ادبیات علمی معمولاً از آن به عنوان یکی از بزرگترین سیارک‌‌‌های منظومهی شمسی یاد می‌‌شود. با وجودی که سرس به تنهایی یک چهارم جرم کمربند سیارکی را شامل می‌‌شود، اما همچنان ۱۴ برابر کم‌جرم‌‌تر از پلوتو است. سرس برخلاف همسایگانش که سیارک‌‌‌هایی با اشکال بی‌نظم هستند، شکل هندسی کروی دارد. محتمل است که این سیاره‌‌‌ی کوتوله در زیر سطح سنگی خود حاوی یخ آب باشد. در سال ۲۰۱۴ رصدخانه‌‌‌ی فضایی هرشل (Herschel Space Observatory) که متعلق به سازمان فضایی اروپا است، دو ناحیه از سرس را تشخیص داده که از آنها بخار آب متصاعد می‌‌شده است.
پلوتو (Pluto):
پلوتو مشهورترین سیاره‌‌‌ی کوتوله است. این جرم سماویاز سال ۱۹۳۰ که کشف شد تا سال ۲۰۰۶ در گروه سیاره‌‌‌های منظومهی شمسی محسوب میشد. مدار این سیاره آن قدر انحراف دارد که در مواقعی از سال، فاصله‌اش از خورشید کمتر از فاصله‌‌‌ی نپتون، هشتمین سیاره نسبت به خورشید می‌‌شود. در سال ۲۰۰۶ و با کشف اجرامی که از نظر اندازه، مشابه و یا بزرگ‌تر از پلوتو بودند، اتحادیه‌‌‌ی بین المللی نجوم تصمیم گرفت این سیاره را در دسته‌‌‌ی سیاره‌‌‌های کوتوله قرار دهد.
علی رغم این که پلوتو جرم کمی دارد (تنها دو درصد از جرم زمین و یا ده درصد از جرم ماه)، توانسته است پنج قمر را در دام گرانشی خود نگه دارد. بزرگترین قمر پلوتو شارون نام دارد. این قمر به دور پلوتو نمی گردد، بلکه این دو جرم مانند یک سیستم دوجسمی، به دور یک مرکز جرم مشترک گردش می‌‌کنند. مأموریت افقهای نو در سال ۲۰۱۵ پلوتو و قمرهایش را به طور مفصل بررسی و تصویربرداری کرد.
اریس (Eris):
هنگامی که اریس کشف شد، تصور میشد که این جرم بزرگترین سیاره‌‌‌ی کوتوله‌‌‌ی منظومهی شمسی است. زیرا جرم آن ۲۷ درصد بیشتر از جرم پلوتو بود و قطری معادل ۲۳۰۰ تا ۲۴۰۰ کیلومتر داشت. در واقع این کشف اریس بود که اتحادیه‌‌‌ی بین المللی نجوم را وادار به بازبینی تعریف سیاره و سیاره‌‌‌ی کوتوله کرد. رصدهای بعدی نشان دادند که اریس اندکی از جرم همسایه‌اش کوچک‌‌تر است. مدار اریس بسیار کشیده است. به طوری که سه برابر مدار سیاره‌‌‌ی کوتوله‌‌‌ی پلوتو است، اما وارد مدار آن شده و حتی تا نزدیکی مدار نپتون نیز می‌‌رسد. اریس هر ۵۵۷ سال یک بار به دور خورشید می‌‌گردد. هنگامی که اریس به همراه قمرش به اوج مداری (دورترین فاصله از خورشید) خود می‌‌رسد، تا فواصل زیادی از کمربند کوئیپر عبور می‌‌کند.
هائومیا (Haumea) و ماکیماکی (Makemake):
هائومیا و ماکیماکی آخرین سیاره‌‌‌های کوتوله‌‌‌ی نام گذاری شده در منظومهی شمسی هستند. هائومیا به دلیل شکل بیضوی و تعادل هیدرواستاتیکی خاصش منحصر به فرد است. وجود این شکل بیضوی ناشی از چرخش سریع هائومیا به دور خودش است و ارتباطی به جرم کم آن ندارد. جرم این سیاره‌‌‌ی کوتوله یک سوم جرم پلوتو است. این شئ استوانه‌ای شکل، هر چهار ساعت یک بار به دور خود می‌‌گردد و احتمالاً دلیل این حرکت سریع، یک برخورد آسمانی است. این سیاره‌‌‌ی کوتوله‌‌‌ی منحصر به فرد، حاوی یک لکه‌‌‌ی قرمز و یک لایه یخ کریستالی است. هائومیا تنها جرم منظومهی شمسی در کمربند کوئیپر است که بیش از یک قمر دارد.
ماکیماکی نیز جرمی ویژه است. زیرا آن قدر از خورشید دور است که هیچ ماهواره‌ای نمی تواند آن را بررسی کند. تصور می‌‌شود که قطر ماکیماکی دو سوم قطر پلوتو باشد. این جرم سماوی از بسیاری جهات با پلوتو قابل مقایسه است. به همین دلیل و سایر دلایلی که گفته شد، جامعه‌‌‌ی نجوم دست به بازنگری تعریف سیاره‌‌‌ها و سیاره‌‌‌های کوتوله زده است.
سیاره‌‌‌های کوتوله تحت عنوان «پلوتوئیدها»
بر خلاف سرس، به پلوتو، اریس، هائومیا و ماکیماکی نام پلوتوئید (plutoid) اطلاق می‌‌شود. پلوتوئید جرمی است که مداری ورای مدار نپتون دارد. گاهی اوقات این عنوان برای کوتوله‌‌‌های یخی نیز به کار می‌‌رود و دلیل آن، اندازه‌‌‌ی کوچک و دمای سطحی سرد آنها است.
شواهدی از تعامل سیاره‌‌‌های بیرونی (گازی) با پلوتوئیدها وجود دارد. تریتون، بزرگترین قمر نپتون می‌‌تواند در گروه پلوتوئیدها قرار بگیرد. حتی محتمل است که شیب منحصربه فرد سیاره‌‌‌ی اورانوس، به دلیل برخورد یک پلوتوئید با این سیاره‌‌‌ی گازی باشد. همانند سیاره‌‌‌های کوتوله، پلوتوئیدهای بسیاری در منظومهی شمسی وجود دارند که هنوز کشف و نام گذاری نشده‌اند.
منبع:
Space
The planets
IAU
منابع مفید:
اولین دیدار با پلوتو
مقصد بعدی افقهای نو
شکار برای سیاره نهم آغاز شده است! (بخش اول(
شکار برای سیاره نهم آغاز شده است! (بخش دوم(
زمین شناسی پلوتو
پروژه وایز
پروژه‌ی دوقلوهای ویجر
Pluto (NASA)
Eris (NASA)
Destination Pluto (Space)