معلم در آینه روایات
رسول اکرم صلّی الله علیه و آله می‌فرمایند:
مُجالَسَةُ الْعُلَماءِ عِبادَة: هم‌نشینی با دانشمندان، عبادت است. (بحارالانوار، 1/204)
امام موسی بن جعفر علیه السّلام می‌فرمایند:
اَلنَّظَرُ اِلي وَجْهِ الْعالِمِ حُبّاً لَهُ عِبادَة: نگاه به صورت عالم از روي محبت، عبادت است. (وسائل، 18/458)
رسول اکرم صلّی الله علیه و آله می‌فرمایند:
اَلْجُلُوسُ ساعَةً عِنْدَ مُذاكَرَةِ الْعِلْمِ خَيْر لَكَ مِنْ عِبادَةِ سَنَةٍ، صِيام نَهارِها، وَ قِيامِ لَيْلِها و النَّظَرُ اِلي وَجْهِ الْعالِمِ خَيْر لَكَ مِنْ عِتْقِ اَلْفِ رَقَبَةٍ: يك ساعت در جلسه مذاكره علم شركت كردن، براي تو بهتر از عبادت يك سال است كه روزها روزه باشي و شب‌ها مشغول عبادت شوي و نگاه به صورت عالم، براي تو بهتر است از آزاد كردن يك هزار برده. (تفسير نمونه، 4/360)
امام صادق علیه السّلام می‌فرمایند:
إنّ علِيّا كانَ عالِما والعلمُ يُتوارَثُ، ولَن يَهْلِكَ عالِمٌ إلّا بَقِيَ مِن بَعدِهِ مَن يَعلَمُ عِلمَهُ أو ما شاءَ اللّه ُ: امام على علیه‌السلام عالم بود و علم، ارث برده مى‌شود. هرگز عالمى نمى‌ميرد مگر آن كه پس از او كسى مى‌ماند كه علم او يا آنچه را خدا خواهد، بداند. (الكافي، 1/ 221/1)
امام باقر علیه السّلام می‌فرمایند:
ان الذي يعلم العلم فيكم له اجر المتعلّم و له الفضل عليه، فتعلموا العلم من حملة العلم و علّموه اخوائكم كما علّمكموه العلما؛ همانا آن كسي از شما كه دانش را آموزش دهد، پاداشي برابر دانش‌آموز دارد و البته آموزگار بر دانش‌آموز فضيلت و برتري دارد. پس دانش را از حاملان آن فراگيريد و آن‌سان كه عالمان به شما آموخته‌اند، آن را به برادرانتان بياموزيد. (اصول كافي، ج 1، ص 35)
امام صادق علیه السّلام می‌فرمایند:
لَستُ اُحِبُّ أن أرى الشّابَّ مِنكُم إلاّ غاديا في حالَينِ: إمّا عالِما أو مُتَعَلِّما، فإن لَم يَفعَلْ فَرَّطَ، فإن فَرَّطَ ضَيَّعَ، وإنْ ضَيَّعَ أثِمَ، وإن أثِمَ سَكَنَ النارَ والذي بَعَثَ مُحمّدا بِالحَقِّ؛ دوست ندارم جوان شما را جز در دو حال ببينم: دانشمند يا دانش‌آموز؛ زيرا اگر چنين نباشد، كوتاهى كرده و چون كوتاهى كند، ضايع گشته و چون ضايع گردد، گنهكار باشد و چون گنهكار باشد، سوگند به آن كه محمّد را به حقّ برانگيخت، در آتش جاى گيرد. (أمالي الطوسي، 303/ 604)
امام صادق علیه السّلام می‌فرمایند:
أشَدُّ النّاسِ عَذاباعالِمٌ لا يُنتَفَعُ مِن عِلمِهِ بِشَيءٍ؛ در ميان مردمان (گنهكار) سخت‌ترين عذاب را عالمى دارد كه از علم خود كمترين سودى نبرد. (بحار الأنوار، 2/ 37/ 53)
رسول اکرم صلّی الله علیه و آله می‌فرمایند:
مَنْ زارَ عالِماً فَكَأنَّما زارَني، وَ مَنْ صافَحَ عالِماً فَكأنَّما صافَحَني، وَ مَنْ جالَسَ عالِماً فَكَأنَّما جالَسَني، وَ مَنْ جالَسَني فِي الدُّنْيا أجْلَسْتُهُ مَعي يَوْمَ الْقِيامَةِ؛ هر كس به ديدار و زيارت عالم و دانشمندي برود مثل آن است كه مرا زيارت كرده، هر كه با دانشمندي دست دهد و مصافحه كند مثل آن كه با من مصافحه نموده. هر شخصي هم‌نشین دانشمندي گردد مثل آن است كه با من مجالست كرده و هر كه در دنيا با من هم‌نشین شود، در آخرت هم‌نشین من خواهد گشت. (مستدرك الوسائل، ج 17، ص 300، ح 21406)
رسول اکرم صلّی الله علیه و آله می‌فرمایند:
إذا ظَهَرتِ البِدعُ في اُمّتي فلْيُظهِرِ العالِمُ علمَهُ، فمَن لَم يَفعل فعَلَيهِ لَعنةُ اللّه؛ هرگاه بدعت‌ها در ميان امت من آشكار شد، بر عالم است كه علمش را آشكار كند و هر كس نكند، لعنت خدا بر او. (الكافي، ج 1، ص 54، ح 2)
امام علی علیه السّلام می‌فرمایند:
زَكاةُ العِلمِ بَذلُهُ لِمُستَحِقِّهِ وَإجهادُ النَّفسِ فِى العَمَلِ بِهِ؛ زكات دانش، آموزش به كسانى است كه شايسته آن‌اند و كوشش در عمل به آن است. (غررالحکم و درر الکلم، ص 391)
امام صادق علیه السّلام می‌فرمایند:
مَن تَعَلَّمَ العِلمَ و َعَمِلَ بِهِ و َعَلَّمَ لِلّهِ دُعِىَ فى مَلَكُوتِ السَّماواتِ عَظيما فَقيلَ: تَعَلَّمَ لِلّهِ و َعَمِلَ لِلّهِ و َعَلَّمَ لِلّهِ؛ هر كس براى خدا دانش بياموزد و به آن عمل كند و به ديگران آموزش دهد، در ملكوت آسمان‌ها به بزرگى ياد شود و گويند: براى خدا آموخت و براى خدا عمل كرد و براى خدا آموزش داد. (الذریعه الی حافظ الشریعه (شرح اصول کافی، ج 1، ص 56))
امام صادق علیه السّلام می‌فرمایند:
لايَزالُ المُؤمِنُ يُورِثُ أَهلَ بَيتِهِ العِلمَ وَ الدَبَ الصّالِحَ حَتّى يُدخِلَهُمُ الجَنَّةَ جَميعا؛ مؤمن همواره خانواده خود را از دانش و ادب شايسته بهره‌مند مى‌سازد تا همه آنان را وارد بهشت كند. (مستدرك الوسايل، ج 12، ص 201)
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله می‌فرمایند:
أنَّهُ إذا قالَ الْمُعَلِّمُ لِلصَّبىِّ قُل بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ فَقالَ الصَّبىُّ بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ كَـتَبَ اللّه بَراءَةً لِلصَّبِىِّ و بَراءَةً لأِبـَوَيهِ و بَراءَةً لِلمُعَلِّمِ؛ وقتى معلم به كودك بگويد: بگو بسم اللّه الرحمن الرحيم و كودك آن را تكرار كند، خداوند براى كودك و پدر و مادرش و معلم، برائت از آتش در نظر خواهد گرفت. (بحارالانوار (ط-بیروت)، ج ۸۹، ص 257)
امام علی علیه السّلام می‌فرمایند:
جالِسِ الْعُلَماءَ يَزْدَدْ عِلْمُكَ وَ يَحْسُنْ اَدَبُكَ و تَزكُ نَفسُكَ؛ با علما معاشرت كن تا علمت زياد، ادبت نيكو و جانت پاك شود. (غررالحکم و دررالکلم، ص 341)
اما علی علیه السّلام می‌فرمایند:
مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنّاسِ اِماما فَليَبْدَأ بِتَعْليمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْليمِ غَيْرِهِ و َلْيَكُنْ تَاْديبُهُ بِسيرَتِهِ قَبْلَ تَأْديبِهِ بِلِسانِهِ وَ مُعَلِّمُ نَفْسِهِ وَ مُؤَدِّبُها اَحَقُّ بِالاِجْلالِ مِنْ مُعَلِّمِ النّاسِ و مُؤَدِّبِهِمْ؛ كسى كه خود را پيشواى مردم قرار داده، بايد پيش از آموزش ديگران، خود را آموزش دهد و پيش از آنكه ديگران را با زبان، ادب بياموزد، با کردارش ادب آموزد و البته آموزش‌دهنده و ادبآموز خود بيش از آموزگار و ادبآموز مردم، شايسته تجليل است. (مثیرالاحزان، ص 50)
امام علی علیه السّلام می‌فرمایند:
قُم عَن مَجلِسِکَ لِاَبیکَ وَ مُعَلِّمِکَ وَ اِن کُنتَ اَمیراً؛ به احترام پدر و معلمت از جای برخیز هر چند فرمانروا باشی. (غررالحکم، ص 136)
امام باقر علیه السّلام می‌فرمایند:
مَن عَلَّمَ بابَ هُدىً فلَهُ مِثلُ أجرِ مَن عَمِلَ بهِ، ولا يُنقَصُ اُولئكَ مِن اُجورِهِم شَيئا؛ هر كه يك باب هدايت را آموزش دهد، براى او همانند پاداش كسى باشد كه به آن عمل كند و از پاداش عمل‌كنندگان به آن نيز چيزى كاسته نمى‌شود. (تحف العقول، 297 منتخب ميزان الحكمه، 398)
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله می‌فرمایند:
أشدّ النّاس حسره یوم القیامه رجل أمکنه طلب العلم فی الدّنیا فلم یطلبه و رجل علّم علما فانتفع به من سمعه منه دونه؛ دو کس روز رستاخیز از همه مردم بیشتر حسرت می‌خورند: یکى مردى که در دنیا براى طلب دانش فرصت داشته ولى به جستجوى آن برنخاسته است، یکى دیگر مردى که دانشى به دیگرى آموخته و شاگرد وى از آن بهره‌مند شده ولى او بى‌بهره مانده است. (نهج الفصاحه)
امام كاظم علیه السّلام می‌فرمایند:
لا عِلمَ إلاّ مِن عالِمٍ رَبّانِيٍّ، ومَعرِفَهُ العالِمِ بِالعَقلِ؛ علم، جز از عالم ربّانى به دست نيايد (يا آن را جز از عالم ربّانى نبايد فرا گرفت) و شناخت چنين عالمى به خرد است. (مستدرك الوسائل، 11/ 258/ 12926؛ منتخب ميزان الحكمه، 400)
امام على علیه السّلام می‌فرمایند:
ما أخَذَ اللّه عَلى أهلِ الجَهلِ أن يَتَعَلَّموا حَتّى أخَذَ عَلى أهلِ العِلمِ أن يُعَلِّموا؛ خداوند، از جاهلان براى آموختن تعهّد نگرفت، مگر این‌که پيش از آن، دانايان را به آموزش دادن آن متعهّد و موظّف ساخت. (نهج البلاغة، الحكمة 478؛ منتخب ميزان الحكمه، 398)
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله می‌فرمایند:
أيُّما رَجُلٍ آتاهُ اللّه ُ عِلما فكَتَمَهُ وهُوَ يَعلَمُهُ، لَقِيَ اللّه َ عز و جل يَومَ القِيامَةِ مُلجَما بِلِجامٍ مِن نارٍ؛ هر مردى كه خداوند به او دانشى دهد و او آن را، با اين‌كه مى‌داند، مخفى نگه دارد، در روز قيامت در حالى كه افسارى از آتش بر او زده شده است، خداوند عزوجل را ديدار كند. (أمالي الطوسي، 377/ 808؛ منتخب ميزان الحكمه، 398)
رسول اکرم صلّی الله علیه و آله می‌فرمایند:
اَلْعالِمُ بَيْنَ الْجُهّالِ كَالْحَي بَيْنَ الاْمْواتِ، وَ إنَّ طالِبَ الْعِلْمِ يَسْتَغْفِرُلَهُ كُلُّ شَيء حَتّي حيتانِ الْبَحْرِ، وَ هَوامُّهُ، وَ سُباعُ الْبَرِّ وَ أنْعامُهُ، فَاطْلُبُوا الْعِلْمَ، فَإنّهُ السَّبَبُ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ، وَ إنَّ طَلَبَ الْعِلْمِ فَريضَةٌ عَلي كُلِ مُسْلِم؛ دانشمندي كه بين گروهي نادان قرار گيرد همانند انسان زنده‌اي است بين مردگان و كسي كه در حال تحصيل علم باشد، تمام موجودات برايش طلب مغفرت و آمرزش مي‌كنند، پس علم را فرا گيريد چون علم وسيله قرب و نزديكي شما به خداوند است و فراگيري علم، بر هر فرد مسلماني فريضه است. (بحارالانوار، ج 1، ص 172، ح 25)
رسول اکرم صلّی الله علیه و آله می‌فرمایند:
برتری عالم بر عابد همچون برتری ماه شب چهاردهم بر دیگر ستارگان است. (الکافی، ج 1، ص 34)
رسول اکرم صلّی الله علیه و آله می‌فرمایند:
از جبرئیل (س) پرسیدم: آیا عالمان نزد خدا گرامی‌ترند یا شهیدان؟ گفت: یک عالم نزد خدا از هزار شهید گرامی‌تر است؛ زیرا پیروی از عالمان از پیامبران (س) است و پیروی شهیدان از عالمان است. (ارشاد القلوب، ص 164)
پيامبر اکرم صلّی الله علیه و آله می‌فرمایند:
هر کس که خداوند به او علم دین عطا کرده باشد و او آن را به مردم تعلیم ندهد، پس از مرگ، خداوند را در حالی ملاقات می‌کند که بر دهانش لجام آهنین زده باشند. (بحارالانوار جلد، 2، صفحه 68)