پایان عمر فروش نرم‌افزارهای پژوهشی

ورود نرم‌افزارهای رایگان پژوهشی

شفافیت در ریاضی

نرم‌افزار «سیج» (sage) می‌تواند جایگزین نرم‌افزارهای تجاری شود که به‌طور عادی در آموزش ریاضیات، در آزمایشگاه‌های بزرگ دولتی و در تحقیق‌های بزرگ ریاضی استفاده می‌شوند

گروهی از محققان با تلاش زیاد توانستند نرم‌افزاری طراحی کنند که «کدباز» (Open Source) و فعالیت‌های پژوهشی کاربرد مؤثرتری دارد.

به گزارش سایت «ساینس دیلی» (Science Daily) طراحی این نرم‌افزار در صورتی انجام شده است که تا الان، یک دانشجو برای حل مسأله‌ی ریاضی، یک فیزیکدان برای مدل‌کردن کهکشان و یا یک ریاضیدان برای مطالعه‌ی معلدله‌ی پیچیده‌ مجبور بودند از برنامه‌های رایانه‌ای قوی استفاده کنند که صدها یا هزارها دلار قیمت دارند. اما یک برنامه‌ی نرم‌افزاری کاربردی که «کد باز» (Open Source) است، در دانشگاه «واشنگتن» طراحی شده که برنده‌ی یک مسابقه‌ی جهانی برای نرم‌افزارهای علمی رایگان در بخش «لس تروفیس دو لیبر» (Les Trophees du Libre) شده است.

«ویلیام اشتاین» (Wiliam Stein) می‌گوید: این نرم‌افزار که «سیج» (Sage) نام گرفته شده است با انتقاد گروه‌های ریاضی مواجه شد.

«ویلیام اشتاین» (Wiliam Stein)، استادیار ریاضیات و راهنمای ساخت این نرم‌افزار می‌گوید: به‌طور شگفت‌انگیزی تعداد زیادی از افراد به من می‌گفتند که «سیج» (Sage) نمی‌تواند ساخته شود. اما الان کم‌تر می‌شنوم.

نرم‌افزار «کد باز» (Open Source) که با سایر برنامه‌ها و کلیه‌ی کدهای در دسترس سازگاری دارد، به‌طور روزافزونی در کاربردهای روزمره استفاده می‌شود. «فایر فاکس» (Fire Fox)، «لینوکس» (Linux)، «آفیس کد باز» (Open Office) مثال‌های مشهوری از این نرم‌افزارها و کدهای در دسترس هستند.

اما تا کنون هیچ‌کسی برنامه‌ای همانند آن که در ریاضیات استفاده شود را نساخته است. بیش از سه سال پیش، بالغ بر صد ریاضیدان از اطراف دنیا با «اشتاین» (Stein) همکاری کردند تا نرم‌افزاری با کارایی آسان بسازند که دستور‌العمل‌های عددی قدرتمندی را کنار هم قرار دهند به‌گونه‌ای که ویژگی‌های مورد نظر جدیدی را داشته باشند مثل صفحه‌های کاری آنلاین مشارکتی (Collaborative Online Worksheets).

تعداد زیادی از افراد از شدت خوشحالی می‌گفتند: برای همیشه باید منتظر چنین چیزهایی باشیم. و الان بسیار شگفت‌انگیز شده‌ایم.

«سیج» (sage) می‌تواند جایگزین نرم‌افزارهای تجاری شود که به‌طور عادی در آموزش ریاضیات، در آزمایشگاه‌های بزرگ دولتی و در تحقیق‌های بزرگ ریاضی استفاده می‌شوند. این برنامه می‌تواند هرکاری را انجام دهد از نقشه‌کشی اشیای 12 بعدی گرفته تا محاسبه‌ی الگوی ریزش باران در «گرمای جهانی» (Global Warming).

ایده‌ی این طرح در سال 1384 (2005 میلادی) شکل گرفت یعنی وقتی‌که «اشتاین» (Stein) «استادیار» (Assistant Professor) در دانشگاه «هاروارد» بود.

«اشتاین» (Stein) می‌گوید: برای حدود 10 سال واقعاً از کیفیت نرم‌افزارهای ریاضیات ناراحت بودم. برای گرفتن مجوز استفاده از بزرگ‌ترین برنامه‌های تجاری مثل «متلب» (Matlab)، «میپل» (Maple)، «مسمتیکا» (Mathmatica) و «ماگما» (Magma) باید هزینه‌هایی پرداخت می‌شد.

به‌عنوان مثال «مسمتیکا» برای صدور یک مجوز معمولی 2495 دلار در نظر گرفته است. برای برنامه‌ی دیگر از همکارم در دانشگاه «کلمبیا» خواسته شد حدود 550 دلار با تخفف ویژه‌ی جهان سوم برای اخذ مجوز استفاده از آن پرداخت شود.

محروم کردن‌ها فقط از لحاظ پولی نبودند. برنامه‌های تجاری همیشه نشان نمی‌دادند که محاسبات چگونه انجام می‌شود. به عبارتی دیگر ریاضیدانان نمی‌توانستند به دقت کدها را بررسی کنند تا بفهمند که محاسبات رایانه‌ای چگونه به نتیجه‌ای می‌رسد.

«اشتاین» (Stein) می‌گوید: قادر نبودن به دیدن کدهای محاسبات رایانه‌ای مثل این می‌ماند که برهان‌های یک قضیه‌ی ریاضی چاپ نشود و این خنده‌آور است. برای همین «اشتاین» حدود یک سال و نیم به‌طور جدی برای ساخت نمونه‌ی آزمایشی «سیج» کار کرد و بدین ترتیب نرم‌افزاری طراحی شد که تمام ویژگی‌های مثبت نرم‌افزارهای ریاضی تخصصی و در دسترس را داشته و بنابراین این مشکل محققین برطرف شد.

«اشتاین» (Stein) می‌گوید: واقعاً و به درستی به سختی کار کردم و برای یک سال خیلی نخوابیدم. الان در حال استراحت هستم. افراد زیادی کمکم کردند. به‌نظر می‌رسد که هرکسی در هر رشته‌ای نام «سیج» (Sage) را شنیده باشد که خیلی لذت‌بخش است.

در بین کسانی که کمک کردند، گروه پنج‌نفره‌ی دانشجویان فارغ‌التحصیل دانشگاه واشنگتن بود که به‌صورت پاره‌وقت بر روی کدها کار می‌کردند. هرچیزی از نوشتن رابطه‌های جدید تا اصلاح رابط‌های گرافیکی گوگلی توسط آن‌ها انجام شد (حتی زمانی‌که «سیج» بر روی یک کامپیوتر شخصی اجرا شد، نه از طریق اینترنت، شما یک صفحه‌ی وب دارید که بر روی آن دستورات را می‌نویسید).

جلسه‌های منظم که «روزهای سیج» (Sage Days) نام گرفته است، برنامه‌نویسان داوطلب را دور هم جمع می‌کرد. چهارمین «روز سیج» که در «سیاتل» (Seattle) در تیر برگزار شد، 30 نفر شرکت کرده بودند. ششمین «روز سیج» در ماه گذشته در «بریستول» (Bristol) انگلستان برگزار شد. 41 نفر در بحث‌های رودررو شرکت کرده و بسیاری نیز در فعالیت‌های مربوط به کد زدن حضور داشتند. بیش‌از دوازده نفر از مردم جهان هم در جلسه‌ی «آنلاین» سیج شرکت کردند.

ماه پیش، «اشتاین» (stein) و «دیوید جوینر» (David Joyner) پروفسور ریاضی و وابسته به نیروی دریایی آمریکا در «آناپولیس» (Annapolis) مطلبی منتشر کردند که در آن به اعضای «جامعه‌ی ریاضیدانان آمریکا» (American Mathmatical Society) تذکر دادند که جامعه‌ی ریاضیدانان باید نرم‌افزارهای «کد باز» (Open Source) را ساخته و حمایت کنند.

به‌زودی «سیج» (Sage) با شرکت‌های بزرگ نرم‌افزاری در فضایی فیزیکی رقابت خواهد کرد. در اواسط دی 1386 (اوایل ژانویه 2007 میلادی) هزاران ریاضیدان از «جامعه‌ی ریاضیات آمریکا» (American Mathmatical Society) و «اتحادیه‌ی ریاضیات آمریکا» (Mathmatical Association of America) در «سان‌دیگو» (San Diego) حضور پیدا می‌کنند. در سان نمایشگاه جنبی، «اشتاین» (Stein) برای اجاره‌ی یک غرفه در کنار شرکت‌های مهم نرم‌افزاری ریاضی مبلغ 400 دلار را پرداخته و به همراه سایر محققین «دی‌وی‌دی‌»هایی از «سیج» را به بازدیدکنندگان ارائه می‌کند.

«اشتاین» (Stein) می‌گوید: فکر می‌کنم می‌توانیم بهتر از نسخه‌های تجاری باشیم. واقعاً می‌خواهم بهترین نرم‌افزار ریاضیات در دنیا باشد.

تحقیق‌های «سیج» (Sage) و حمایت‌های دانشجویان توسط «بنیاد علوم ملی آمریکا» (National Science Foundation) انجام می‌گرفت. جلسه‌های «سیج» (Sage) توسط انجمن‌های مختلف ریاضیات حمایت می‌شد. این پروژه چند هزار دلار نیز به‌عنوان جایزه دریافت کرد.