مجموعه کهن و تاریخی تخت جمشید به عنوان خاستگاه تاریخ وتمدن کهن پارسی همچنان بر دامنه کوه رحمت استوار و سترگ ایستاده و یادآور عظمت و غرور ملی ایرانیان است.
این بنای کهن که در فهرست آثار و میراث فرهنگی بینالمللی به ثبت رسیده و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و همچنین یونسکو بر آن نظارت دارند، هر سال پذیرای هزاران نفر از دوستداران میراث کهن ایرانی ، میهمانان نوروزی و علاقه مندان به تاریخ و تمدن پارسی است.
بر اساس آمارهای موجود تخت جمشید بعد از آرامگاه حافظ در شیراز دومین مکان تاریخی است که گردشگران و میهمانان از آن دیدن میکنند.
مجموعه تاریخی تخت جمشید مشتمل بر کاخهایی است که در دوره پادشاهان ایران باستان بنا نهاده شده است و هر کدام از شاهان قسمتی از آن را بنا کردهاند و سرانجام این بارگاه با عظمت به دست اسکندر مقدونی به آتش کشیده شد و از بین رفت، اما عظمت و شکوه آن همچنان ماندگار است.
تاریخ بنای تخت جمشید به ۵۱۲سال قبل از میلاد مسیح باز میگردد و بر اساس آنچه در متون تاریخی آمده ساخت این مجموعه تاریخی کهن ۱۵۰سال به طول انجامیده است، بنای تخت جمشید را اعراب شهر پارسه و یونانیان پرسپولیس مینامند و اکنون نیز بسیاری از گردشگران که به دیدن تخت جمشید میشتابند آن را به نام پارسه یا پرسپولیس میخوانند.
داریوش اول در سال ۵۱۸قبل از میلاد بنای تخت جمشید را آغاز کرد و تالار آپادانا و کاخ تچر را بنیان نهاد، این دو کاخ که هنوز قسمتهایی از آن بر جا مانده است، زیباترین بخش سنگی مجموعه تخت جمشید است که بیننده را مسحور عظمت و شکوه خود میکند.
پس از داریوش خشایارشاه پسرش تالار هدیش را در مجموعه کهن تخت جمشید بنا نهاد و طرح تالار بزرگ صد ستون نیز در زمان همین شاه ایرانی بنیان گذاشته شد.
اردشیر اول دیگر شاه ایرانی تالار صد ستون را تکمیل ساخت که از آن برای پذیرایی از میهمانان و اقوام و ملل مختلف که به تخت جمشید میآمدند استفاده میشده است.
کاخ صد ستون بزرگترین کاخ و مجموعه سنگی تخت جمشید است که در زمان داریوش اول ساخته شده که از آن به عنوان کاخ بار نیز نام برده شده است.
کاخ آپادانا نیز که محل برگزاری جشنهای نوروزی بوده با زیورآلات گرانبها و طلا آذینبندی شده بود که در تهاجم اسکندر همه این جواهرات به یغما رفت و اکنون بخشهایی از این جواهرات در موزه ملی نگهداری میشود.
کاخ آپادانا در محدودهای که ۳۶ستون دارد ساخته شده و ارتفاع هر ستون به حدود ۱۸متر میرسد.
تالار شورا هم از بناهای زیبای تخت جمشید است که از آن به عنوان تالار آیینه نیز نام بردهاند، دیوارهای صاف و صیقلی این تالار از ویژگیهای شگرف آن است که بیننده را متوجه عظمت و شکوه خود میسازد.
برخی انگیزه اسکندر مقدونی از ویرانسازی تخت جمشید را کینه توزی او نسبت به ایرانیان و تلافی ویرانی شهر آتن به دست خشایارشاه میدانند و برخی نیز به آتش کشیدن تخت جمشید را یک پدیده تصادمی و اتفاقی برمیشمرند.
آسیبهایی که به تخت جمشید وارد شده تنها به زمان آتش سوزی آن محدود نمیشود این بنای کهن در دورانهای بعد و حتی زمانهای اخیر نیز آسیبهای فراوان دیده است.
از جمله نکات قابل توجه در ساخت تخت جمشید آن است که همه کسانی که در احداث این بنای سنگی فعالیت میکردهاند حقوق و دستمزد دریافت میکردند، با کشف بیش از ۴۰هزار لوح گلی که به عنوان اسناد تاریخی ساخت تخت جمشید از آن یاد میشود، معلوم شد سازندگان تخت جمشید اعم از کارگران و استاد کاران و معماران همگی مزد دریافت کردهاند.
این الواح گلی که در نوع خود نوعی اسناد حسابداری به شمار میآیند فرضیه ساخت تخت جمشید با استفاده از بیگاری رعایا و کارگران یا آنچه در مورد اهرام مصر گفته میشود را نقض کرد و معلوم شد همه کسانی که در بنای تخت جمشید نقش داشتهاند از روی رغبت و با دریافت مزد کار کردهاند.
علاوه بر کارگران و معماران ایرانی کارگران مصری، یونانی، عیلامی و کارگرانی از سایر ملل نیز در تخت جمشید کار کردهاند، از این رو معماری تخت جمشید نیز نوعی معماری آمیخته با هنر معماری مصر ، یونان و معماری سایر ملت هاست که روح ایرانی و پارسی درآن دمیده شده است.
این موضوع نشانگر آن است که تخت جمشید علاوه بر اینکه جایگاه تمدن ایرانی و پارسی و آشتیدهنده ملتها و اقوام بوده است، خاستگاه عدالت و دادگری نیز بوده و هر کس میتوانسته دراین مکان به دادخواهی بپردازد.
برخی از زنان و دختران نیز که در ساخت بنای تخت جمشید مشارکت کردند گندم ، گوشت و سایر غلات و اجناس به عنوان دستمزد دریافت کردند ، از این رو پرداخت دستمزد فقط شامل مردان نمیشد و زنان نیز در ساخت این بنای کهن دستمزد دریافت کردند.
از جمله موارد ارزشمندی که در تخت جمشید به چشم میخورد و قسمتهایی از آن بر جا مانده است، خطوط و کتیبههای تخت جمشید است، این کتیبهها مردم را به رعایت قانون، پرستش اهورا مزذا دعوت کرده و همه چیز را در قدرت و عظمت اهوارا مزدا دانسته است.
خیرخواهی برای مردم و ملل، دعوت به صلح و قانون مداری و توجه به حقوق شهروندی نیز از جمله مواردی است که از سنگ نوشتههای تخت جمشید استنتاج میشود.
این کتیبهها و الواح به زبانهای پارسی و عیلامی نوشته شده و رد پایی از تاریخ و تمدن ملتهای مختلف در آن دیده شده است.
مجموعه تاریخی تخت جمشید که وسعت آن بالغ بر ۱۲۵هزار متر مربع است، هزاران سال در زیر خاک مدفون بوده و در سالهای بعد قسمتهای مهم آن از زیر خاک بیرون میآید.
مدفون بودن تخت جمشید این فرصت را برای این بنای کهن فراهم کرده است که دست کم قسمتهای مختلف آن از یورش باد و باران و فرسایش و همچنین از دست یغماگران تاریخ و تمدن ایرانی و کسانی که با بیمبالاتی بر روی سنگ های تخت جمشید کنده کاری و یادگاری نوشتهاند، مصون بماند.
برغم بیتوجهیهای فراوان نسبت به تخت جمشید، در سالهای اخیر قدری توجه به این بنای تاریخی بیشتر شده اگر چه هنوز تخت جمشید در معرض آسیب و تخریب قرار دارد.
احیای برنامه نور و صدا در تخت جمشید و روایت تاریخ ساخت این بنای کهن با نورپردازی و پخش صدا در دل تاریک شب خاطره شکوه تاریخ و تمدن پارسی را در دل بیننده و شنونده احیا میکند.
این برنامه در شبهای مختلف در محل تخت جمشید اجرا میشود و به برنامه نور وصدا موسوم است.
طرح تامین روشنایی محور تخت جمشید نیز در سال گذشته به بهره برداری رسید و مسیر ۶۰کیلومتری شیراز تا تخت جمشید با این طرح روشن شد و این مجموعه تاریخی و با شکوه از ظلمت و تاریکی تجات یافت.
اگر چه برای میهمانانی که به دیدن تخت جمشید میآیند هنوز به طور کامل اسباب آرامش و آسایش فراهم نیست اما برخی موارد از جمله راه اندازی یک مرکز توریستی و جهانگردی در حاشیه این بنای کهن مقدماتی است که دیدار از تخت جمشید را آسان میکند.
در هر حال دیدار از تخت جمشید و یادآوری شکوه و عظمت تاریخی ان که بخش از تاریخ و تمدن ایرانی و پارسی است در دل هر شهروند ایرانی و دوستدار نوروز و ایران زمین موج میزند.