کشف اسکلتی با قدمت ۴۵۰۰ سال در غاری در اتیوپی منجر به دستیابی به اولین ژن انسان باستان آفریقایی شده است. دی ان ای این فرد نشان می‌دهد که کشاورزان خاورمیانه چند هزار سال پیش به آفریقا مهاجرت کرده‌اند و ردهایی از نیاکان اوراسیا (اروپا و آسیا) در ژن بسیاری از آفریقایی‌های امروزی به جا گذاشته‌اند.

انسان مدرن (Homo sapiens) قبل از ساکن شدن در تمام نقاط کره‌ی زمین حدود ۲۰۰ هزار سال پیش در آفریقا پدیدار شده بود. مدرک این موضوعات در ژن افرادی که امروز مشغول به حیات هستند ثبت شده است. دی ان ای گرفته شده از بقایای انسان-های باستان در اروپا، آسیا و امریکا در سال‌های اخیر پیچیدگی‌های جدیدی به داستان تکامل انسان افزوده است. با این حال در این زمینه از آفریقا شواهدی موجود نیست؛ شاید به دلیل اینکه مواد ژنتیکی در دمای بالای این قاره به سرعت از بین می‌روند.

در سال ۲۰۱۱ باستان شناسان در حال کار در قبیله‌ی Gamo در ارتفاعات جنوب غربی اتیوپی، غار Mota با ۱۴ متر عرض و ۹ متر ارتفاع را مشرف به رودخانه‌ای در آن نزدیکی کشف کردند. یک سال بعد، آنها در حفاری‌های خود جسد یک مرد بالغ را در حالتی که دستانش زیر چانه‌اش خم شده بود در این غار پیدا کردند. با قدمت‌سنجی از طریق کربن رادیواکتیو حدس زده می‌شود که این مرد حدود ۴۵۰۰ سال پیش مرده است، یعنی قبل از زمان تصور شده برای مهاجرت انسان‌های اوراسیا و ظهور کشاورزی در شرق آفریقا.

پیشرفت در تکنولوژی DNA باستانی به محققان اجازه می‌دهد DNA را از استخوان‌های بسیار قدیمی بگیرند و همچنین هوای سرد و درجه حرارت ثابت غارها شرایط خوبی را برای مولکول‌ها فراهم می‌کند. بنابراین تیمی با رهبری Ron Pinhasi باستان شناس دانشگاه Dublin استخوان‌های این مرد را برای یافت DNA سالم تست کردند و به میزان کافی DNA برای توالی ژن او به تعداد ۱۲ بار پیدا کردند.

جای تعجب نیست که ژن این مرد بیشتر از هر قوم دیگری که تیم بررسی کرده بود، نزدیک به مردم کوهستان نشین اتیوپی امروزی که به نام Ari شناخته می‌شوند است. این نتیجه نشان می‌دهد رابطه‌ای مستقیم میان قوم Ari و انسان‌های باستانی ساکن این منطقه وجود دارد. اما مطالعات ژنتیکی بیشتر حاکی از آن است که قوم Ari از لحاظ ژنتیکی به انسان‌های باستانی خارج از آفریقا مرتبط هستند. این مطلب با مطالعه‌ی قبلی که نشان از بازگشت انسان‌ها از اوراسیا به آفریقا در حدود ۳۰۰۰ سال پیش دارد سازگار است. (انسان‌ها ابتدا حدود ۶۰ تا ۱۰۰ هزار سال پیش از آفریقا مهاجرت کرده بودند.)

با استفاده از شواهد ژنتیکی از مردم اوراسیای باستان و انسان‌های امروزی، محققان به این نتیجه رسیدند که اجداد مهاجر قوم Ari رابطه‌ی نزدیکی با کشاورزان اولیه که حدود ۹ هزار سال پیش از شرق نزدیک به اروپا نقل مکان کرده بودند داشتند. Marcos Gallego Llorente متخصص ژنتیک تکاملی دانشگاه کمبریج انگلستان عقیده دارد که بعدها کشاورزان خاورمیانه به جنوب آفریقا مهاجرت کردند و محصولات جدیدی مانند گندم، جو و عدس را با خود به این قاره آوردند. تیم تحقیقاتی همچنین بازمانده‌های DNA این مهاجرین را در مردم سراسر جنوب صحرای آفریقا پیدا کرده است، که احتمال می‌رود توسط مهاجرین بعدی حمل شده باشد؛ مانند حرکت گروه‌های بانتو زبان (Bantu) از غرب آفریقا به سایر نقاط این قاره حدود هزار سال پیش.

Carles LaLueze-Fox از موسسه‌ی زیست‌شناسی تکاملی در بارسلونای اسپانیا می‌گوید که اولین ژن باستانی آفریقا نقطه‌ی عطف بسیار مهمی است. علیرغم چالش‌های سالم ماندن DNA وی انتظار دارد که مقادیر بیشتری DNA باستانی یافت خواهد شد. وی توضیح می‌دهد: «پیدا کردن ژن‌های باستانی به خصوص ژن‌های با کیفیت بالا در آفریقا بسیار دشوار است.»

Eske Willerslev متخصص ژنتیک تکاملی در موزه‌ی تاریخ طبیعی دانمارک واقع در کپنهاگ می‌گوید که تیم او موفق شده است از بقایای انسان‌های آفریقایی در مناطقی که توسط سرمای غارها در ارتفاعات بالا حفاظت نمی‌شده‌اند DNA به دست بیاورد. به گفته‌ی Willerslev آفریقا گام بعدی برای بررسی تاریخ جمعیت انسان‌هاست و انجام تحقیقات بیشتر در این منطقه در زمینه‌ی DNAهای باستانی مورد نیاز است.

منبع:

 First ancient African genome reveals vast Eurasian migration

منابع مفيد:

سرنخ‌هاي از مهاجرت آفريقا

حلقه گمشده زنجيره ژنتيک-بخش اول

رشته باستانشناسي

انسان‌هاي اوليه

اتيوپي

غار- ويکيپديا

مهاجرت انسان‌هاي اوليه-ويکيپديا

اورسيا-ويکيپديا

بانتو-ويکيپديا

هوموساپين-ويکيپديا

African genes tracked back

Human evolution: The Neanderthal in the family