فيزيك دريا، امواج سونامي
سونامي
سونامي از امواج بسيار بلند اقيانوس بوجود مي‌آيد كه از زمين‌لرزه يا حوادث ديگري كه جابجايي ناگهاني حجم آب را با خود دارد. سونامي نام بندرگاه موج در ژاپن است. سونامي از امواج اقيانوسي كه باد آن را تشديد كرده مي‌آيد كه منبع انرژي است كه آب را جابجا كرده است. منابع فني با عنوان موج كشندي قوياً مخالف هستند زيرا منبع آن‌ها اثر كشندهاي ماه نيست. اگرچه اثر سونامي در مناطق ساحلي ممكن است ناشي از فازهاي كشند ماه در زمان رسيدن سونامي به ساحل باشد. اگر موج موقع بالاترين كشند از راه برسد، طغيان در مناطق ساحلي بسيار بيشتر از حالت عادي خواهد بود. طول‌موج بلند زنجير وار سونامي با سرعت‌هاي بالا در حركت است. سونامي 1960 از فرورانش منطقه ساحلي شيلي ظرف 15 ساعت به هاوايي و 22 ساعت به ژاپن رسيد.
سناريوي توليد سونامي اغلب شامل مناطق فرارانشي مي‌شود كه يك صفحه‌ي جغرافيايي زير ديگري حركت مي‌كند. اگر يك نقطه‌ي اتصال يا مانعي براي حركت وجود داشته باشد، ممكن است تنش باعث حركت ناگهاني شود كه به آن زمين‌لرزه مي‌گوييم. همين‌‌طور يك حركت بالا يا پايين‌رونده بخشي از كف اقيانوس مقدار زيادي آب جابجا مي‌كند و باعث سونامي مي‌شود.
سرعت موج سونامي در آب‌هاي عميق بسيار بالاست. سونامي 24 دسامبر 2004 نزديك جزيره سوماترا به سمت سواحل شرقي آفريقا فقط 7 ساعت طول كشيد. زمين‌لرزه حدود 9 ريشتر در ساحل غربي شمال سوماترا اتفاق افتاد.
|
عمق
(متر)
|
سرعت
(km/h)
|
طول‌موج
(km)
|
|
7000
|
943
|
282
|
|
4000
|
713
|
213
|
|
2000
|
504
|
151
|
|
200
|
159
|
48
|
|
50
|
79
|
23
|
|
10
|
36
|
10.6
|
در سونامي سرعت موج به طول‌موج و عمق آب بستگي دارد. داده‌هاي جدول نشان مي‌دهد كه در آب‌هاي سطحي‌تر طول‌موج و سرعت آن كاهش دارد چون دامنه‌ي آن‌ها افزايش داشته است. سرعت‌هاي مندرج در جدول رابطه‌ي سرعت‌موج را براي امواج ايده‌آل نشان مي‌دهد. مثلاً طول‌موج 282 كيلومتر در عمق 7000 متر. طول‌موج اوليه در اين عمق با طبيعت و اندازه زمين‌لرزه يا هر رويداد ديگري اندازه‌گيري مي‌شود.
بروشور امواج بزرگ از NOAA نيروي دريايي ايلات متحده خاطرنشان مي‌كند كه امواج سونامي از امواج معمولي با طول و بلند بين دو قله موج‌شان تمييز پذيرند (اغلب 100 كيلومتر (60 مايل) يا در جاهاي عميق‌تر بيشتر و فاصله‌ي زماني بين آن‌ها بين 10 دقيقه تا يك ساعت است. وقتي به آب‌هاي ساحلي مي‌رسند آرام‌تر شده و آب با انباشته شدن و برخورد با ديواره ساحل ده‌ها متر ارتفاع مي‌گيرد. حتي سونامي به بزرگي 3 تا 6 متر هم ميتواند ويران‌كننده باشد و باعث مرگ و آسيب‌هاي زيادي شود.
فون آركس مي‌گويد:« تعدادي از سونامي‌ها يك قله دارند. بقيه موج‌هاي كناري و كوچك‌تر هستند كه به‌طور پيوسته و همراه با موج اصلي مي‌آيند. مردم هم به دليل علاقه‌اي كه به قدم زدن يا نشستن و يا كسب و كار نزديك سواحل كنار دريا دارند در چنين شرايطي كه ناگهاني اتفاق مي‌افتد غافلگير شده و به همين دليل آمار آسيب‌ها بالا مي‌رود. چون اين سواحل حفاظي ندارند.»
سونامي يونيماك در 1 آوريل 1946 نمونه‌ي تاريخي معروفي است كه آمار قابل توجهي دارد. فون آركس:« اين سونامي امواج پيوسته‌اي از قله‌هاي 60 سانتي با فاصله‌ي حدود 3 متر از هم، با بيش از 400 گره دريايي بطوريكه قله‌ها فاصله زماني 15 دقيقه‌اي باهم داشتند. در هاوايي اين قله‌ها به حدود 17 متر هم مي‌رسيد. وقتي طوفان شده بود شهر هيلو در هاوايي به دليل تراكم كمي موج را شكست و قدرت آن را به نصف رساند. يكي از ناخداي يك كشتي كه آنجا بود، هيچ موج غيرعادي را زير كشتي حس نكرد اگرچه مي‌ديد كه امواج بزرگي به ساحل مي‌رسند. همين اتفاق در بيكيني آتول در جزيره مارشال با دامنه حدود 1 متر اتفاق افتاد. باوجوديكه عده‌اي مي‌دانستند چه اتفاقي در حال روي دادن است ولي آن‌هايي كه نمي‌دانستند متوجه سونامي نشدند».