جوايز بين‌المللي رياضياگر در اين مدت چند سال كه از فعاليت سرويس المپياد رياضي مي‌گذرد، به مرور به بخش اخبار سر زده باشيد حتما متوجه شده‌ايد كه بخش زيادي از اخبار در مورد جوايز رياضي است، جوايزي كه معمولا نام آنها براي شما نا‌آشنا مي‌باشد. مثلا كمتر از يك ماه پيش جايزه‌ي يك ميليون دلاري شاو به لنگ‌لندز و تيلور اهدا شد. آيا مي‌دانيد اين جايزه‌ي گران‌قيمت به چه كساني اهدا مي‌شود و آيا تيلور و لنگ‌لندز كه بوده‌اند كه استحقاق دريافت اين جايزه را داشته‌اند؟ حدود يك ماه پيش پادشاه نروژ جايزه‌اي با عنوان ابل را به واراژان اهدا كرد. آيا با ابل آشنا هستيد؟ چند ماه پيش در كشور اسپانيا و در جريان كنفرانس بين‌المللي رياضيات يك جوان سي ساله‌ي استراليايي به نام ترنس تائو جايزه‌ي فيلدز را كسب كرد و پرلمان روسي كه او هم نامش جزء ليست برندگان بود از دريافت جايزه‌ي باارزشش سر باز زد. آيا تاكنون با خود انديشيده‌ايد كه چرا جايزه‌ي نوبل به رياضي تعلق نمي‌گيرد و آيا تاكنون رياضي‌دانان موفق به دريافت اين جايزه شده‌اند؟اين موارد و نيز جوايز ديگر را ما در اين چند سال در بخش اخبار سعي كرده‌ايم به اطلاع شما برسانيم، و هر بار نيز مختصري در مورد آن جايزه و تاريخچه‌اش نوشته‌ايم، با اين حال بر آن شدم كه زنگ تفريح اين هفته را به اين مساله اختصاص دهم. البته قبل از سخن گفتن در مورد ساير جوايز مربوط به رياضي، مختصري در مورد نوبل برايتان خواهم گفت.جايزه‌ي نوبل آلفرد نوبل يك شيمي‌دان بود و به دنبال اكتشاف‌هاي مفيد و صنعتي. البته او موفق به انجام اين امر شد: اختراع ديناميت. اختراع او از مهتمرين اختراعات تاريخ است، البته آلفرد اميدوار بود كه اهميت اختراعش در صنعت و راه‌سازي خلاصه گردد، ولي متاسفانه اختراع وي از جنبه‌ي ديگري اهميت يافت: ساخت اسلحه. حكومت‌ها از اختراع آلفرد نهايت سوء‌استفاده را بردند، جنگ‌ها عوض شدند و انسان‌هاي بي‌گناه راحت‌تر كشته مي‌شدند. اين موضوع آلفرد را كه انسان ثروتمندي بود بر آن داشت كه وصيت كند بنيادي را تاسيس كنند تا هر ساله به يك پيشرو صلح و همچنين دانشمنداني كه فعاليت آنها كمكي به صلح بشري كند جايزه‌اي اهدا شود كه از ارزش مادي بالايي برخوردار باشد. بنياد نوبل در سال 1900 و با شروع قرن بيستم تاسيس شد، قرني كه بيش از همه چيز به جنگ‌هاي جهاني و سرد معروف است. متاسفانه صد سال ابتدايي بنياد نوبل دنياي صلح‌آميز روزگار چندان درخشاني نداشت...سال 1901 اولين سري از جوايز نوبل اهدا شد. رشته‌هايي كه شامل اين جايزه مي‌شدند عبارتند از : صلح، ادبيات، فيزيك، شيمي و فيزيولوژي. در سال 1968 به پيشنهاد بانك مركزي سوئد رشته‌ي اقتصاد نيز به پنج رشته‌ي مذكور اضافه گرديد و اولين جايزه در اين رشته نيز در سال 1969 اهدا گرديد.همه‌ي ما معمولا از دوران كودكي با جايزه‌ي نوبل آشنا هستيم و رسانه‌ها هرساله اخبار مربوط به آن را پوشش مي‌دهند. اما نكته‌اي كه هميشه مورد پرسش قرار گرفته و پاسخ دقيقي به آن داده نشده است اين است كه چرا نوبل براي رياضيات جايزه‌اي را در نظر نگرفت؟پاسخ‌ها و داستان‌هاي گوناگوني در اين باره شنيده شده.مثلا ادعايي (داستاني) كه زياد شنيده شده اين است كه نوبل نامزدي داشته كه متاسفانه معشوقه‌ي آلفرد با يك رياضيدان ازدواج مي‌كند و آلفرد براي هميشه از هر آنچه به رياضيات مربوط مي‌شده بيزار مي‌شود و اين‌گونه انتقام خود را از جامعه‌ي رياضي مي‌گيرد!!!اما همانطور كه گفتيم اين مساله داستان و خيالي بيش نيست و رسانه‌هاي آن زمان براي فروش مطبوعه‌ي خود جعل كرده‌اند. آنچه كه بيشتر مورد قبول دانشمندان و تاريخ‌نويسان علم بوده، نا‌آگاه بودن نوبل از نقش رياضيات محض در علوم است. در سال‌هايي كه نوبل مي‌زيسته، رياضيات نقش مستقيم چنداني در علم شيمي و صنعت ايفا نمي‌كرده و علم فيزيك نيز پيوند چنداني با شيمي نداشته. شيمي‌دانان آن دوره بيشتر به كمك آزمون و خطا در آزمايشگاه‌ها به اختراع و اكتشاف مي‌پرداختند و از رياضيات تنها به عنوان يك ابزار ساده كه تنها شامل چهار عمل اصلي مي‌شده استفاده مي‌كردند و لذا آشنا نبودن نوبل با اهميت و گستردگي رياضيات و نقش آن در فيزيك و زيست‌شناسي و ساير علوم وي را به فكر جايزه‌ي نوبل رياضيات نينداخت. اكنون با مقدمه‌اي كه در بالا آورديم به معرفي چند جايزه‌ي بين‌المللي شاخص رياضيات مي‌پردازيم. جايزه‌هايي به نام‌هاي فيلدز، ابل، كلي، شاو و كليفورد. تصوير روي مدال نوبلآلفرد نوبلجايزه فيلدزشرط سني پايين‌تر از 40 سال، هر چهار سال يك باراينها مشخصه‌هاي اصلي جايزه‌ي فيلدز هستند. شرايطي كه كسب جايزه‌ي فيلدز را به آساني براي هر كس ميسر نمي‌سازد. در سال 1924 كنگره‌ي بين‌المللي رياضي - كه هر 4 سال يك بار در يكي از كشورهاي جهان و از طرف اتحاديه‌ي بين‌المللي رياضي (IMU) برگزار مي‌گردد – در تورنتو كشور كانادا برگزار گرديد. در اين كنگره رياضي‌دانان تصميم گرفتند به دستاوردهاي برجسته‌ي رياضيات دو مدال طلا اهدا گردد. دبير اين كنگره پروفسور جان چارلز فيلدز ( John Charles Fields )، بودجه‌ي لازم را براي بنيان نهادن اين جايزه اهدا كرد و براي نخستين بار در سال 1936 اين جايزه به دو رياضيدان اهدا گرديد. جايزه‌ي فيلدز به نسبت ساير جوايز علمي از جمله ابل و نوبل داراي ارزش مادي بالايي نيست و در سال 2006 اين جايزه مبلغ 15000 دلار كانادا بود. با اين حال ارزش معنوي اين جايزه به قدري بالاست كه از سال 1936 رياضي‌دانان تراز اول جهان را با كسب اين جايزه مي‌شناسند. از سال 1956 اين جايزه مي‌تواند به چهار نفر از رياضي‌دانان برجسته تعلق مي‌گيرد.تصاوير رو و پشت مدال فيلدز:در روي اين مدال علاوه بر عكس ارشميدس به همراه نامش ( )، جمله‌ي زير حك گشته است: TRANSIRE SUUM PECTUS MUNDOQUE POTIRIدر پشت اين مدال نوشته شده است: CONGREGATIEX TOTO ORBEMATHEMATICI OB SCRIPTA INSIGNIATRIBUEREمعناي اين جمله در فارسي چنين است:" رياضي‌دانان سراسر جهان به اتفاق اين جايزه را تقديم مي‌دارند، به دليل آثار برجسته. "همچنين در پشت اين نوشته تصويري از يك شاخه‌ي زيتون است و در پشت شاخه‌ي زيتون تصويري از يك كره است كه در يك استوانه با ارتفاع و قطر قاعده‌اي برابر قطر كره محاط گشته است. ارشميدس اثبات كرده بود كه اين كره حجمق دقيقا برابر دو سوم حجم كره و نيز مساحتي برابر دو سوم مساحت استوانه را دارد.پروفسور جان چارلز فيلدزلوگوي اتحاديه‌ي بين‌المللي رياضيبرندگان جايزه‌ي فيلدز از ابتدا تا كنون به قرار زيرند:2006: آندره اُكنكوف (Andrei Okounkov) از روسيه، گريگوري پرلمان (Grigori Perelman) از روسيه، ترنس تائو (Terence Tao) از استراليا، وندلين ورنر (Wendelin Werner) از فرانسه.2002: لوران لافورژ (Laurent Lafforgue) از فرانسه، ولادمير وودفسكي (Vladimir Voevodsky) از روسيه.1998: ريچارد اوان بورچردز (Richard Ewen Borcherds) از انگلستان،ويليام تيموتي گاورز (William Timothy Gowers) از انگلستان، ماكسيم كنتسويچ (Maxim Kontsevich) از روسيه و كورتيس مك‌مولن (Curtis T. McMullen) از امريكا. 1994: اِفيم ايزاكويچ زِلمانوف (Efim Isakovich Zelmanov) از روسيه، پيرلويي ليونز (Pierre-Louis Lions) از فرانسه، ژان بورگن (Jean Bourgain) از بلژيك و ژان‌كريستف يوكوز (Jean-Christophe Yoccoz) از فرانسه.1990: ولاديمير درينفيلد (Vladimir Drinfeld) از شوروي سابق، وگان فردريك راندال جونز (Vaughan Frederick Randal Jones) از زلاندنو، شيگ‌فومي موري (Shigefumi Mori) از ژاپن، ادوارد ويتن (Edward Witten) از امريكا. 1986: سيمون دونالدسون (Simon Donaldson) از انگلستان، گِرِد فالتينگز (Gerd Faltings) آلمان، مايكل فريدمن (Michael Freedman) از امريكا.1982: آلن كونز (Alain Connes) از فرانسه، ويليام تورستن (William Thurston) از امريكا، شينگ تونگ ياو (Shing-Tung Yau) از چين.1978: پير دلن (Pierre Deligne) از بلژيك، چارلز فِفِرمن (Charles Fefferman) از امريكا، گريگوري مارگوليس (Grigory Margulis) از شوروي سابق، دانيل كوييلِن (Daniel Quillen) از امريكا.1974: انريكو بُمبيري (Enrico Bombieri) از ايتاليا، ديويد مامفرد (David Mumford) از امريكا.1970: الن بيكر (Alan Baker) از انگلستان، هيه‌شوكي هيروناكا (Heisuke Hironaka) از ژاپن، سرگئي پترويچ نويكوف (Sergei Petrovich Novikov) از شوروي سابق، جان گريگز تامپسون (John Griggs Thompson) از امريكا.1966: مايكل اتيا (Michael Atiyah) از انگلستان، پل جوزف كوهن (Paul Joseph Cohen) از امريكا، الكساندر گروتنديك (Alexander Grothendieck) از فرانسه و استفان اسمِيل (Stephen Smale) از امريكا.1962: لارس هرماندر (Lars Hörmander) از سوئد و جان ميلنُر (John Milnor) از امريكا.1958: كلاوس رخ (Klaus Roth) از امريكا و رنه توم (René Thom) از فرانسه.1954: كني‌هيكو كُدايرا (Kunihiko Kodaira) از ژاپن، ژان‌پير سِر (Jean-Pierre Serre) از فرانسه.1950: لوران شوارتز (Laurent Schwartz) از فرانسه و اتل سلبرگ (Atle Selberg) از نروژ.1936: لارس آلفورث (Lars Ahlfors) از فنلاند و جس داگلاس (Jesse Douglas) از امريكا. وب‌سايت رسمي جايزه‌ي فيلدز: http://www.mathunion.org/medals/Fields
اگر در اين مدت چند سال كه از فعاليت سرويس المپياد رياضي مي‌گذرد، به مرور به بخش اخبار سر زده باشيد حتما متوجه شده‌ايد كه بخش زيادي از اخبار در مورد جوايز رياضي است، جوايزي كه معمولا نام آنها براي شما نا‌آشنا مي‌باشد. مثلا كمتر از يك ماه پيش جايزه‌ي يك ميليون دلاري شاو به لنگ‌لندز و تيلور اهدا شد. آيا مي‌دانيد اين جايزه‌ي گران‌قيمت به چه كساني اهدا مي‌شود و آيا تيلور و لنگ‌لندز كه بوده‌اند كه استحقاق دريافت اين جايزه را داشته‌اند؟
حدود يك ماه پيش پادشاه نروژ جايزه‌اي با عنوان ابل را به واراژان اهدا كرد. آيا با ابل آشنا هستيد؟
چند ماه پيش در كشور اسپانيا و در جريان كنفرانس بين‌المللي رياضيات يك جوان سي ساله‌ي استراليايي به نام ترنس تائو جايزه‌ي فيلدز را كسب كرد و پرلمان روسي كه او هم نامش جزء ليست برندگان بود از دريافت جايزه‌ي باارزشش سر باز زد.
آيا تاكنون با خود انديشيده‌ايد كه چرا جايزه‌ي نوبل به رياضي تعلق نمي‌گيرد و آيا تاكنون رياضي‌دانان موفق به دريافت اين جايزه شده‌اند؟
اين موارد و نيز جوايز ديگر را ما در اين چند سال در بخش اخبار سعي كرده‌ايم به اطلاع شما برسانيم، و هر بار نيز مختصري در مورد آن جايزه و تاريخچه‌اش نوشته‌ايم، با اين حال بر آن شدم كه زنگ تفريح اين هفته را به اين مساله اختصاص دهم. البته قبل از سخن گفتن در مورد ساير جوايز مربوط به رياضي، مختصري در مورد نوبل برايتان خواهم گفت.
آلفرد نوبل يك شيمي‌دان بود و به دنبال اكتشاف‌هاي مفيد و صنعتي. البته او موفق به انجام اين امر شد: اختراع ديناميت. اختراع او از مهتمرين اختراعات تاريخ است، البته آلفرد اميدوار بود كه اهميت اختراعش در صنعت و راه‌سازي خلاصه گردد، ولي متاسفانه اختراع وي از جنبه‌ي ديگري اهميت يافت: ساخت اسلحه. حكومت‌ها از اختراع آلفرد نهايت سوء‌استفاده را بردند، جنگ‌ها عوض شدند و انسان‌هاي بي‌گناه راحت‌تر كشته مي‌شدند. اين موضوع آلفرد را كه انسان ثروتمندي بود بر آن داشت كه وصيت كند بنيادي را تاسيس كنند تا هر ساله به يك پيشرو صلح و همچنين دانشمنداني كه فعاليت آنها كمكي به صلح بشري كند جايزه‌اي اهدا شود كه از ارزش مادي بالايي برخوردار باشد.
بنياد نوبل در سال 1900 و با شروع قرن بيستم تاسيس شد، قرني كه بيش از همه چيز به جنگ‌هاي جهاني و سرد معروف است. متاسفانه صد سال ابتدايي بنياد نوبل دنياي صلح‌آميز روزگار چندان درخشاني نداشت...
سال 1901 اولين سري از جوايز نوبل اهدا شد. رشته‌هايي كه شامل اين جايزه مي‌شدند عبارتند از : صلح، ادبيات، فيزيك، شيمي و فيزيولوژي. در سال 1968 به پيشنهاد بانك مركزي سوئد رشته‌ي اقتصاد نيز به پنج رشته‌ي مذكور اضافه گرديد و اولين جايزه در اين رشته نيز در سال 1969 اهدا گرديد.
همه‌ي ما معمولا از دوران كودكي با جايزه‌ي نوبل آشنا هستيم و رسانه‌ها هرساله اخبار مربوط به آن را پوشش مي‌دهند. اما نكته‌اي كه هميشه مورد پرسش قرار گرفته و پاسخ دقيقي به آن داده نشده است اين است كه چرا نوبل براي رياضيات جايزه‌اي را در نظر نگرفت؟
پاسخ‌ها و داستان‌هاي گوناگوني در اين باره شنيده شده.
مثلا ادعايي (داستاني) كه زياد شنيده شده اين است كه نوبل نامزدي داشته كه متاسفانه معشوقه‌ي آلفرد با يك رياضيدان ازدواج مي‌كند و آلفرد براي هميشه از هر آنچه به رياضيات مربوط مي‌شده بيزار مي‌شود و اين‌گونه انتقام خود را از جامعه‌ي رياضي مي‌گيرد!!!
اما همانطور كه گفتيم اين مساله داستان و خيالي بيش نيست و رسانه‌هاي آن زمان براي فروش مطبوعه‌ي خود جعل كرده‌اند.
آنچه كه بيشتر مورد قبول دانشمندان و تاريخ‌نويسان علم بوده، نا‌آگاه بودن نوبل از نقش رياضيات محض در علوم است. در سال‌هايي كه نوبل مي‌زيسته، رياضيات نقش مستقيم چنداني در علم شيمي و صنعت ايفا نمي‌كرده و علم فيزيك نيز پيوند چنداني با شيمي نداشته. شيمي‌دانان آن دوره بيشتر به كمك آزمون و خطا در آزمايشگاه‌ها به اختراع و اكتشاف مي‌پرداختند و از رياضيات تنها به عنوان يك ابزار ساده كه تنها شامل چهار عمل اصلي مي‌شده استفاده مي‌كردند و لذا آشنا نبودن نوبل با اهميت و گستردگي رياضيات و نقش آن در فيزيك و زيست‌شناسي و ساير علوم وي را به فكر جايزه‌ي نوبل رياضيات نينداخت.
اكنون با مقدمه‌اي كه در بالا آورديم به معرفي چند جايزه‌ي بين‌المللي شاخص رياضيات مي‌پردازيم. جايزه‌هايي به نام‌هاي فيلدز، ابل، كلي، شاو و كليفورد.
تصوير روي مدال نوبلآلفرد نوبل
شرط سني پايين‌تر از 40 سال، هر چهار سال يك بار
اينها مشخصه‌هاي اصلي جايزه‌ي فيلدز هستند. شرايطي كه كسب جايزه‌ي فيلدز را به آساني براي هر كس ميسر نمي‌سازد.
در سال 1924 كنگره‌ي بين‌المللي رياضي - كه هر 4 سال يك بار در يكي از كشورهاي جهان و از طرف اتحاديه‌ي بين‌المللي رياضي (IMU) برگزار مي‌گردد – در تورنتو كشور كانادا برگزار گرديد. در اين كنگره رياضي‌دانان تصميم گرفتند به دستاوردهاي برجسته‌ي رياضيات دو مدال طلا اهدا گردد. دبير اين كنگره پروفسور جان چارلز فيلدز ( John Charles Fields )، بودجه‌ي لازم را براي بنيان نهادن اين جايزه اهدا كرد و براي نخستين بار در سال 1936 اين جايزه به دو رياضيدان اهدا گرديد. جايزه‌ي فيلدز به نسبت ساير جوايز علمي از جمله ابل و نوبل داراي ارزش مادي بالايي نيست و در سال 2006 اين جايزه مبلغ 15000 دلار كانادا بود. با اين حال ارزش معنوي اين جايزه به قدري بالاست كه از سال 1936 رياضي‌دانان تراز اول جهان را با كسب اين جايزه مي‌شناسند. از سال 1956 اين جايزه مي‌تواند به چهار نفر از رياضي‌دانان برجسته تعلق مي‌گيرد.تصاوير رو و پشت مدال فيلدز:در روي اين مدال علاوه بر عكس ارشميدس به همراه نامش ( )، جمله‌ي زير حك گشته است: TRANSIRE SUUM PECTUS MUNDOQUE POTIRIدر پشت اين مدال نوشته شده است: CONGREGATIEX TOTO ORBEMATHEMATICI OB SCRIPTA INSIGNIATRIBUEREمعناي اين جمله در فارسي چنين است:" رياضي‌دانان سراسر جهان به اتفاق اين جايزه را تقديم مي‌دارند، به دليل آثار برجسته. "همچنين در پشت اين نوشته تصويري از يك شاخه‌ي زيتون است و در پشت شاخه‌ي زيتون تصويري از يك كره است كه در يك استوانه با ارتفاع و قطر قاعده‌اي برابر قطر كره محاط گشته است. ارشميدس اثبات كرده بود كه اين كره حجمق دقيقا برابر دو سوم حجم كره و نيز مساحتي برابر دو سوم مساحت استوانه را دارد.
TRANSIRE SUUM PECTUS MUNDOQUE POTIRI
CONGREGATIEX TOTO ORBEMATHEMATICI OB SCRIPTA INSIGNIATRIBUERE
" رياضي‌دانان سراسر جهان به اتفاق اين جايزه را تقديم مي‌دارند، به دليل آثار برجسته. "
پروفسور جان چارلز فيلدزلوگوي اتحاديه‌ي بين‌المللي رياضي
1966: مايكل اتيا (Michael Atiyah) از انگلستان، پل جوزف كوهن (Paul Joseph Cohen) از امريكا، الكساندر گروتنديك (Alexander Grothendieck) از فرانسه و استفان اسمِيل (Stephen Smale) از امريكا.
1962: لارس هرماندر (Lars Hörmander) از سوئد و جان ميلنُر (John Milnor) از امريكا.
1958: كلاوس رخ (Klaus Roth) از امريكا و رنه توم (René Thom) از فرانسه.
1954: كني‌هيكو كُدايرا (Kunihiko Kodaira) از ژاپن، ژان‌پير سِر (Jean-Pierre Serre) از فرانسه.
1950: لوران شوارتز (Laurent Schwartz) از فرانسه و اتل سلبرگ (Atle Selberg) از نروژ.
1936: لارس آلفورث (Lars Ahlfors) از فنلاند و جس داگلاس (Jesse Douglas) از امريكا.