زنگ‌تفریح شماره ۱۵۹
منظور از بسته‌بندی فعال و بسته‌بندی هوشمند، بسته‌بندی‌هایی است که در طول زمان نگهداری محصول فعال هستند و با توجه به وضعيت محصول، با ايجاد تغییرات و با وارد يا حذف کردن موادی از فضای بسته، موجب حفظ یا بهبود کیفیت و یا افزایش عمر ماندگاری محصول می‌شوند. در سیستم‌های بسته‌بندی فعال از موادی مانند جاذب‌های اکسيژن، متصاعد‌کننده‌های دی‌اکسید‌کربن، کنترل‌کننده‌های رطوبت و بسته‌های حاوی مواد ضدمیکروب استفاده می‌شود.
بیشترین آلودگی‌ها در مواد غذایی در قسمت خارجی آن‌ها که بیشترین تماس را با فضای اطراف دارد، رخ می‌دهد. از طرف دیگر استفاده از نگهدارنده‌ها و مواد ضدمیکروب در مواد غذایی دارای اشکالاتی است، از جمله ایجاد مقاومت در برابر مواد ضدمیکروب و یا تغییر طعم مواد غذایی به دلیل استفاده از نگهدارنده‌ها. استفاده از این مواد در بسته‌بندی (به جای مواد غذایی)، این امکان را فراهم می‌آورد تا ضمن بهره‌مندی از خواص مفید مواد نگهدارنده و ضدمیکروب، از مصرف مستقیم و بیش از حد آن‌ها در افراد جلوگیری شود.
از نظر کارکرد و مفهوم، تفاوت اندکی بین دو اصطلاح "فعال" و "هوشمند" وجود دارد. "بسته‌بندی فعال" معمولاً به بسته‌بندی‌هایی اطلاق می گردد که دارای عملکرد‌های فعال در اطراف محتویات غیرفعال و بی‌اثر درون این بسته‌بندی‌ها هستند و هدف از آن‌ها حفاظت از محصول است، مانند برخی نگهدارنده‌های مواد غذایی یا مواد ضدمیکروب. حال آنکه "بسته‌بندی هوشمند" به توانایی تشخیص یا اندازه‌گیری خواص محصول، فضای داخل بسته و یا محیط حمل و‌نقل و تنظیم یا نگهداری شرایط لازم برای محصول مربوط می‌شود.
| |
|
نمونه‌هایی از بسته‌بندی‌های فعال و هوشمند |
• کنترل‌کننده‌های رطوبت
استفاده از موادی تحت عنوان دسیکانت که به صورت فعال، بخار آب را داخل یک بسته کنترل می‌کنند.
• جاذب‌های اکسیژن یا پاک‌کننده‌های اکسیژن
برخی از آن‌ها به صورت پاکت‌ها و بسته‌های حاوی پودر آهن هستند. آهن با اکسیژن ترکیب شده و با زنگ زدن آهن، اکسیژن از محیط حذف می‌شود.
• کنترل‌کننده‌های دما
روش‌های غیرفعالی برای کنترل دما در محصولاتی که باید در دمای خاصی نگهداری شوند وجود دارد، از جمله استفاده‌از فلاسک‌های خلاء و یا قالب‌های فومی از جنس پلی‌اتیلن و پلی‌یورتان. اما در بسته‌بندی هوشمند، از موادی استفاده می‌شود که توانایی تولید گرما یا سرما را دارند. این بسته‌بندی‌ها دارای محفظه‌های جدایی هستند که واکنش‌های گرماده یا گرماگیر در آن‌جا رخ می‌دهد، مانند قوطی‌های خود-گرم‌شونده. این قوطی‌ها دارای دو اتاقک جدا هستند، اتاقک داخلی حاوی مواد غذایی است و درون اتاقک خارجی مواد شیمیایی قرار دارد که با سدی از هم جدا شده‌اند. در هنگام مصرف با کشیدن ضامن قوطی، با شکسته شدن این سد، این مواد با هم ترکیب می‌شوند و یک واکنش گرمازا رخ می‌دهد.
• بسته‌بندی زیست-فعال
نوع دیگری از بسته‌بندی فعال است که در آن عوامل زيست‌فعالی که برای سلامتی مفید تلقی می‌شوند، به عنوان محرک و عامل اصلی در رابطه با بسته‌بندی یا پوشش‌دار کردن مواد مطرح هستند. در بسته‌بندی زیست‌فعال، پوشش یا بسته‌بندی ماده‌ی غذایی، نقشی منحصر به فرد در تحت تأثير قرار دادن سلامتی انسان ایفا می‌کند. مثلاً در بسته‌بندی شیر پاستوریزه از آنزیم بتا-گالاکتوسیداز استفاده می‌شود تا طی مدت رسیدن به دست مصرف‌کننده، لاکتوز موجود در شیر تجزیه شده و يا کم شده باشد تا برای افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز قابل مصرف باشد.
مطلب‌های مشابه:
باکتری
چرا مواد غذایی با گذشت زمان فاسد می‌شوند؟
منابع:
http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0309174014001995
http://en.wikipedia.org/wiki/Active_packaging