ريزسنج

ريزسنج وسيله‌اي است كه دقيق‌تر از كوليس بوده و معمولاً براي دقت‌هاي بالا به‌كار مي‌رود.

اين وسيله كه در شكل نشان داده شده است از يك استوانه‌ي ثابت مدرج و يك استوانه‌ي متحرك مدرج - كه مي‌تواند روي استوانه ثابت مدرج بچرخد و جابجا شود – و يك كمان فلزي متصل به استوانه ثابت تشكيل شده است.

گام ريزسنج عبارت است از جابجايي استوانه‌ي متحرك در طول استوانه‌ي ثابت به‌ازاي هر دور چرخش و به‌نحوه‌ي طراحي و دقت دستگاه بستگي دارد. گام ريزسنج مي‌تواند 1 يا 5/0 ميلي‌متر باشد.

هرگاه استوانه‌ي متحرك به 50 قسمت تقسيم شده باشد با چرخاندن استوانه‌ي متحرك به‌اندازه‌ي دو دور كامل، دهانه يك ميلي‌متر جابجا مي‌شود (گام 5/0 ميلي‌متر) و در نتيجه 100 قسمت از استوانه‌ي متحرك معادل 1 ميليمتر از استوانه‌ي ثابت (خط‌كش ثابت) مي‌باشد.

بنابراين دقت دستگاه يك صدم ميلي‌متر مي‌باشد.

فرض كنيد دهانه‌ي ريزسنج پس از چندين دور چرخش، مقداري باز شده است. حال براي خواندن اين مقدار، تعداد ميلي‌مترها را مي‌توان از روي استوانه‌ي ثابت خوانده و با كسري از ميلي‌متر - كه بر روي استوانه‌ي متحرك خوانده مي‌شود - جمع كرد و مقدار جابجايي را اندازه‌گيري نمود.

براي مثال اگر استوانه‌ي متحرك به‌اندازه‌ي 5 دور كامل و كسري از دور چرخيده شود و گام ريزسنج برابر  5/0 ميلي‌متر باشد خواندن اين عدد چنين است:

5 دور معادل 50/2 ميلي‌متر مي‌باشد و فرض كنيد عددي كه روي استوانه‌ي متحرك خوانده مي‌شود 35 است پس اندازه‌گيري مورد نظر عبارت خواهد بود: