عدم مديريت صحيح و ازدحام جمعيت امسال موجب کشته شدن دست کم ۱۵۰۰ نفر از زائران مکه در مسير منا شد.
محدوده‌ي رمي جمرات از لحاظ آماري متراکم‌ترين نقطه‌ي جهان است و در گردهمايي سالانه‌ي حج واجب اين تراکم به حدي مي‌رسد که سرانه‌ي حضور افراد، شش نفر در هر متر مربع است. حضور اين تعداد افراد در شهر مکه چالش‌هايي را براي حکومت و مقامات امنيتي کشور عربستان ايجاد مي‌کند. آن‌ها سعي دارند به کمک نرم افزارهاي شبيه‌ساز کامپيوتري حوادث مرتبط با تراکم جمعيت را پيش‌بيني کنند.
در سال ۲۰۱۰ عربستان سعودي ميزبان يک رقابت بين المللي طراحي با هدف ايجاد فضاهايي امن و راحت براي زائران کعبه بود. يکي از بهترين طرح‌هاي ارائه شده در اين رقابت، مربوط به گروه معماري گنسلر (Gensler architectural design) از کشور ايالات متحده‌ي امريکا بود. متخصص اصلي اين گروه که مجري طرح مذکور بود، سنک تيونسار (Cenk Tunasar) نام دارد که يکي از برجسته ترين معماران کشور خود است. تيونسار معتقد است که ترکيبي از زيرساخت، فناوري و برنامه‌ريزي عملياتي مي‌توانند مديريت جمعيت را تضمين کرده و از بروز حوادثي مانند فاجعه‌ي منا پيشگيري کنند.
تيونسار مي‌گويد: «کنترل جمعيت کار دشواري است. برگزارکنندگان مراسم‌هاي مختلف مي‌توانند ظرفيت را تعريف کنند، اما نمي‌توانند جمعيت را در هنگام حضورشان کنترل کنند. اساساً پيش‌بيني آثار ايجاد شده از حرکت‌هاي متعدد جمعيتي کار آساني نيست.»
تيونسار و گروه معماري گنسلر اقدام به جمع آوري آمارهايي کردند. آن‌ها دريافتند که در مواقعي از سال تعداد حجاجي که در حال طواف خانه‌ي خدا هستند از ۴۰۰۰۰ نفر به ۱۰۲۰۰۰ نفر در هر ساعت مي‌رسد. آن‌ها مي‌دانستند که مسلمانان کعبه را هفت مرتبه در جهت عقربه‌هاي ساعت دور مي‌زنند و با در نظر گرفتن فاکتور زمان محاسبه کردند که چگونه مي‌توانند نرخ تراکم جمعيت را به چهار الي شش نفر در هر متر مربع کاهش دهند.
پيشنهاد جديد اين گروه اضافه کردن يک طبقه بود که به شکل محيط دايره به دور کعبه کشيده ميشد. با احداث يک طبقه‌ي جداگانه، کنترل جمعيت و مديريت مراسم حج آسان‌تر مي شد و افراد فضاي بيشتري را در اختيار داشتند.
در سال ۲۰۱۳ در کنفرانس شبيه‌سازي جهاني از يک نرم افزار شبيه‌سازي مراسم حج رونمايي شد. در اين نرم افزار عوامل متعددي که بر نحوه‌ي حرکت جمعيت تأثير مي‌گذارند در نظر گرفته شده بودند. توان حرکتي و نرخ سرعت جمعيت از فاکتورهاي مهم شبيه‌سازي بودند. زيرا مناسک حج مانند سالن انتظار براي يک پرواز هوايي نيست که مسافران با سرعت هرچه بيشتر حرکت کنند و خود را به هواپيما برسانند. بسياري از افرادي که همه ساله به حج مي‌روند، چندين دهه در ليست انتظار براي سفر به مکه بوده‌اند و به همين دليل، تمايلي ندارند که اين تجربه‌ي ديني را با سرعت بالايي انجام دهند.
اين نرم افزار شبيه‌ساز با محدوديت‌هايي روبرو شد: براي شبيه‌سازي حرکت همه‌ي افراد حاضر در مراسم حج، احتياج به يک سرور ۱۶ هسته‌اي با حافظه‌ي اصلي ۶۴ گيگابايت بود و چنين سروري مي‌بايست دو هفته در حال اجرا باشد تا شبيه‌سازي کامل شود. تيونسار مي‌گويد: «ما مجبور شديم تغييراتي را در شبيه‌ساز اعمال کنيم تا بتوانيم آن را آزمايش کنيم. اجراي شبيه‌سازي با دقت به جزئيات بسيار زياد، مشمول هزينه‌هاي بسيار گزاف و صرف وقت و امکانات زيادي بود.»
در نهايت گروه معماري گنسلر با استفاده از يک شبيه‌ساز ساده تر که جزئيات را با دقت کمتر و تقريب‌هاي بيشتري نمايش مي‌داد، موفق به ساخت مسيري به دور کعبه شدند که به عنوان طبقه‌ي دوم و يا مسير بالاتر طواف شناخته مي‌شود.
فاجعه‌اي که امسال در عربستان سعودي واقع شد، در مسير رمي جمرات رخ داد. اين منطقه حدود 5 کيلومتر با شهر مکه فاصله دارد. به سختي مي‌توان گفت که دليل اصلي رخ دادن فاجعه‌ي منا چه چيزي بوده است، اما مطمئناً اگر در مسيرهاي ورودي و خروجي پل جمرات در کنار دوربين‌هاي مدار بسته از شبيه‌سازهاي جمعيتي نيز استفاده ميشد، مسئولان برگذاري مراسم حج مي‌توانستند وقوع چنين فاجعه‌ي گسترده‌اي را پيش‌بيني کنند و از آن جلوگيري به عمل آورند. به اعتقاد تيونسار خطر همواره در مکان‌هايي با جمعيت زياد وجود دارد. امروزه بايد نرم افزارهاي شبيه‌ساز جمعيتي به طور گسترده در مراکز مهم زيارتي، توريستي و جشنواره‌هاي مهم استفاده شوند تا مديريت جمعيت ميسر شود.
لازم است تکنولوژي به کمک انسان بيايد تا ديگر شاهد حوادث تلخي مانند فاجعه‌ي منا نباشيم.
منبع:
منابع مفید: