سفر به سيارهي ايکس!
واژه‌هاي کليدي: Flyby، New horizons، پلوتو، فلای بای، افق های نو
اتاق کنترل! همه چيز آماده است...
۹ سال براي امروز منتظر بودند! شرايط بحراني هم پيش نيامد که انتظار موفقيت نداشته باشند. از چند روز قبل روزهاي نفس‌گير آغاز شده بود. اولين عکسها با نزديک شدن به سياره و همدمش رسيده بود. کاوشگر از ماه ها قبل تصاويري ارسال کرده بود که نشان از سلامت دستگاه ها و آمادگي براي يک مأموريت بزرگ داشت. مأموريتي بدون انسان. انساني که ۴۸ واحد نجومي با مرزهاي منظومه ي شمسي فاصله دارد. در فاصله‌ي يک واحد نجومي ستاره‌اش خورشيد زندگي مي‌کند و تنها با تلسکوپ اين مرزها را مي‌بينيد. مرزهايي که هنوز قابل تشخيص نيستند. هنوز دنياهاي دور مورد اکتشاف قرار نگرفته‌اند. ماه دورترين جايي بوده که انسان قدم گذاشته. پس چاره‌اي نبوده و نيست تا از کاوشگري استفاده شود که مانورهاي گرانشي داده تا به وسيله ي شتاب گريز از مرکز سيارات بزرگي چون مشتري به اين مرزها برسد. و انسان‌هايي را تصور کنيد که بر روي زمين سيارهي قابل سکونت اين منظومه در آزمايشگاه‌ها و اتاق‌هي کوچک و بزرگ مشغول محاسبه، شبيه سازي و آزمايش هستند.
 |
سال ۲۰۰۱ بود که يک تيم اکتشافي شکل مي‌گيرد تا سيارهي سرکش و سر به هواي منظومه‌ي شمسي را از نزديک ببيند. قبلاً بارها و بارها پروژه هاي اينچنيني به انجام رسيده بود. آلن استرن (Alan Stern) سرپرستي پروژه را به عهده مي‌گيريد. کاوشگر New Horizons نام مي‌گيرد. اين تيم در همان سال درخواست اجراي پروژه را از دانشگاه جان هاپکينز به ناسا ارسال مي‌کند، و پاييز با قبول انجام چنين عملياتي، فاز دوم شروع مي‌شود. در سال ۲۰۰۵ آزمايش‌هاي متعددي روي دستگاه‌هاي کاوشگر انجام مي‌شود و ۱۹ ژانويه ۲۰۰۶، يعني شش ماه قبل از کنفرانس بزرگ سيارهاي و حذف پلوتو از سيارات منظومه‌ي شمسي، پرتاب بعد از ژند تأخير انجام مي‌شود. مدار زحل، مشتري و رد شدن از نزديکي يک سيارک و اولين عکسها از پلوتو در فاصله ي نزديک به زمين، کارهايي بود که در ميانه‌ي راه بايد انجام مي‌داد.
در سال ۲۰۱۰ رکورد ويجر در نزديک شدن به پلوتو (۱۰.۵۸ واحد نجومي) شکسته مي‌شود و اين کاوشگر به مسير خود در نزديک شدن به اين سيارهي کوچک و دور افتاده، ادامه مي‌دهد. ژانويه‌ي ۲۰۱۵ يعني همين چند ماه قبل، کمربند کوييپر هم مشاهده مي‌شود. ۱۵ مي ۲۰۱۵ تصاويري بهتر از هابل از پلوتو ارسال مي‌کند. و ۱۴ جولاي، ويدئو پرژکتورهاي اتاق کنترل و پروژه‌ي هدايت و دريافت داده‌هاي اين تيم، مزين به اولين تصاويري مي‌شوند که بشر توانسته تاکنون از دورترين نقطه‌ي منظومه‌ي شمسي که مي‌توان با تلسکوپ تشخيص داد، به دست بياورد.
اين کاوشگر، اين روزها در گذر از پلوتو و شارون (همدم سياره با جرم و اندازه‌اي نزديک به پلوتو) از فاصله‌ي ۱۲۵۰۰ کيلومتري پلوتو و ۲۸۸۵۰ کيلومتري شارون با سرعت ۱۳.۷۸ کيلومتر بر ثانيه، رد مي‌شود تا مرزهاي منظومه‌ي شمسي را در نوردد. حالا، تصاوير دريافتي در اختيار زمين‌شناسان و ژئوفيزيکدانان مرتبط با پروژه قرار گرفته تا درست مانند چند دهه قبل که مريخ، مشتري، زحل و ناهيد و غيره در تصاوير کاوشگرهاي فضايي بشر، مورد بررسي قرار گرفتند، براي اولين بار مورد بررسي قرار بگيرند. پروژه‌اي که شايد ابتدا تصور کنيم بايد دهه‌ها قبل انجام مي‌شد. ولي سياره‌شناسي، دستکمي از اخترفيزيک و بقيه‌ي شاخه‌هاي علم ندارد. ما با کشف هر خرده سياره يا سنگ يا سيارهاي با دنياي جديدي آشنا مي‌شويم که شايد سال‌ها قبل از آن فقط مي‌دانستيم چنين جسمي وجود خارجي دارد و نه بيشتر.
کشف سيارهي ايکس!
شايد تصور کنيد سيارهاي که ۷ ميليارد و ۳۱۱ ميليون کيلومتر در اوج (دورترين فاصله) و ۴ ميليارد و ۴۳۷ ميليون کيلومتر در حضيض (نزديک‌ترين فاصله) با ما فاصله دارد، نبايد اصلاً با ابزارهاي ساده ديده مي‌شده و حتي زمان کشف آن هم نبايد چندان دور باشد! درست فکر مي‌کنيد! ولي علم آنقدرها هم به مشاهده‌ي مستقيم اتکا نمي‌کند. بخصوص در علم گرانش و اخترشناسي همواره روش‌هاي غيرمستقيم کاربردهاي زيادي داشته( اثرات گرانشي و تغيير مسيرها و دوره تناوب‌ها و دور جسمي ناپيدا گشتن و غيره).
|
.gif)
تصويري که NewHorizons در سال ۲۰۰۶ گرفت.
|
اول بار، در دهه‌ي ۱۸۴۰ اُربَن لِ ويه (Urbain le Virrer) با استفاده از مکانيک نيوتني، مکان سيارهاي هنوز کشف نشده را فراتر از نپتون، پيش بيني مي‌کند. ولي اين اورانوس بود که باعث کشف مشکوک سيارهاي مشکوک مي‌شود! اختلال مداري اورانوس اخترشناسان را به شک انداخت. در سال ۱۹۰۶ پرسيوال لاول (Percival Lowell) پروژه‌اي گران را بعد از ثبت رصدخانه لاول در آريزونا شروع مي‌کند. پروژه‌اي به نام سيارهي ايکس! تا سال ۱۹۰۹ لاول و بيکرينگ چند مختصات احتمالي براي اين سياره به دست آوردند. در سال ۱۹۱۵ يک سال پيش از فوت لاول، سيارهي ايکس توسط خود در رصدخانه‌اش کشف شده بود ولي اين کشف بعداً دوباره کشف شد! کشفي که دوباره کشف شد! شايد باورپذير نباشد، ولي ۱۴ بار سيارهي ايکس کشف شده بود و هيچکدام نمي‌دانستند کشفش کرده‌اند! قديم‌ترين رصدها به اوت ۱۹۰۹ در رصدخانه‌ي يِرکس برمي‌گردد. کلايد تومبا (Clyde Tombaugh) بعد از ده سال دعواي حقوقي همسر لاول بر سر پروژه‌ي سيارهي ايکس، کار را به عهده مي‌گيرد. تومبا خود زير نظر وستو اسليفر کار مي‌کرد که با کارهايش، در سن ۲۳ سالگي خود را به اثبات رسانده بود. وظيفه‌ي او عکاسي از آسمان بود. بالاخره در سال ۱۹۳۰، جرم احتمالا در حال حرکتي را کشف مي‌کند که با مختصات حدس زده شده، مطابقت داشت. کشف به دانشگاه هاروارد مخابره مي‌شود و منظومه‌ي شمسي از ديد ما روي زمين، يک عضو نهم هم پيدا مي‌کند.
انتخاب نام
دختر بچه‌اي ۱۱ ساله، به نام ونتيا بِرني، پلوتو را به دليل علاقه‌اش به اسطوره شناسي انتخاب مي‌کند و به اطلاعيه انتخاب نام که ۹۹۹ کانديداي ديگر هم داشت، اين اسم را ميفرستد. و پذيرفته مي‌شود. در اساطير يونان باستان، پلوتو نام ايزد دنياي زيرين بود. بسياري از نام‌هاي انتخاب شده براي منظومه‌ي شمسي از اساطير باستان وام گرفته‌اند. شايد علت اصلي آن ظاهر هر سياره به يک ويژگي يا قدرت اساطير مذکور باشد. دنيايي يخ زده به دور از خورشيد شايد يادآور دنياي زيرين يونانيان باشد. ولي دهه‌ها بعد يعني ۲۰۰۶ عضو نهم زير سؤال مي‌رود. منتهي اينبار با طرح سؤال سياره بودن يا نبودن! و سال ۲۰۰۹ از ليست سيارات در مي‌آيد چراکه از سه ويژگي مصوب انجمن بين المللي نجوم، سومي را نداشت.
مداري ناپايدار
پلوتو سياره‌اي‌ست که مداري عجيب دارد. کمي نسبت به صفحه‌ي منظومه‌ي شمسي زاويه‌دار است. گاهي از اورانوس به خورشيد نزديک‌تر است گاهي دورتر!
جلسه‌ي معروف به کنفرانس بزرگ سيارهاي جنجال‌هاي زيادي به دنبال داشت ولي درنهايت پلوتو فقط عضوي از منظومه‌ي شمسي شمرده مي‌شود و نه سيارهي نهم! اين باعث شد وقتي عکسها ارسال شدند، همانطور يک نمونه را در سرمقاله مي‌بينيد با نوشته‌ها و طرح‌هاي احساسي مزين شد. اين عضو سر به هواي خانواده‌ي خورشيد، اين روزها کانون توجه است و سياره‌شناسي کاري جديد را به دست خواهد گرفت تا دنيايي که تا حدود زيادي مورد بررسي قرار گرفته بود دقيق‌تر زير ذره‌بين قرار بگيرد. جرم آن ۰.۰۰۲ زمين، و شعاع متوسطش ۱۱۸۵ کيلومتر است. در مطلبي ديگر به ويژگي‌هاي فيزيکي سيارهي نهم، پلوتو، مي‌پردازيم. لينک‌هاي پايان مطلب صفحه‌هاي رسمي پروژه‌ها و اخبار و تصاوير به روز هستند که مي‌توانيد چک کنيد و مطالب بسيار بيشتري بخوانيد
آخرين به روز رساني: پلوتو کوه‌هاي جوان و يخي دارد و حفره‌هاي برخوردي در آن ديده نمي‌شود!
منابع مفيد:
Pluto-WIKIPEDIA
New Horizons-NASA
مطالب بيشتر در بخش زنگ تفريح فيزيک