مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش‌وپرورش با اشاره به اینکه رفتارهای پرخطر نوپدید ارتباط تنگاتنگی با رشد تکنولوژی‌های ارتباطی و به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی مجازی دارند گفت: برنامه‌ریزی کرده‌ایم که در سال تحصیلی ۹۷-۱۳۹۶، حضور مؤثری در فضاهای اجتماعی مجازی داشته باشیم و محصولات و منابع آموزشی و کمک‌آموزشی در فضاهای مجازی، منتشر کنیم.

نادر منصور کیایی در گفت‌وگو با ایسنا، به تشریح عملکرد حوزه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در وزارت آموزش‌وپرورش پرداخت و اظهار کرد: وزارت آموزش‌وپرورش، به‌منظور محافظت و مراقبت از کودکان و نوجوانان دانش‌آموز در برابر آسیب‌های اجتماعی و رفتارهای پرخطر، راهبردهایی را طراحی کرده است که برنامه‌ها و فعالیت‌ها نیز بر اساس این راهبردها تعریف شده‌اند.
 
وی افزود: این راهبردها به‌طور مشخص، شامل توسعه مداخلات زودرس و مداخلات مبتنی بر دوره شیوع، تلفیق آموزش‌های پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی با کلاس درس و محتوای برنامه درسی، افزایش نرخ پوشش برنامه‌ها و فعالیت‌های پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، توسعه مشارکت و همکاری مدارس، خانواده‌ها و محلات در نهضت فرهنگی اجتماعی پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، توجه هم‌زمان به تقویت عوامل محافظت‌کننده و کاهش عوامل مخاطره‌آمیز به‌منظور استقرار نظام مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان با فرایند کاملی از غربالگری تا آموزش، درمان و حمایت‌های اجتماعی را شامل می‌شود.
 
مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش‌وپرورش با بیان اینکه برنامه‌های تعریف شده شامل سه محور آموزش و توانمندسازی برای پیشگیری از اعتیاد، آسیب‌های اجتماعی و رفتارهای پرخطر، نهضت فرهنگی پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان است عنوان کرد: در راستای محور اول پروژه‌های آموزش پیشگیری به دانش‌آموزان؛ شامل طرح آموزش مهارت‌های مراقبت از خود (دوره ابتدایی)، طرح آموزش مهارت‌های مقابله با رفتارهای پرخطر (دوره اول متوسطه) و طرح آموزش مهارت‌های مقابله با رفتارهای پرخطر (دوره دوم متوسطه) اجرا و کارگاه‌های توانمندسازی دانش‌آموزان، والدین و کارکنان برگزار شد.
 
کیایی ادامه داد: در راستای محور دوم که نهضت فرهنگی پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی است نیز برنامه‌های ویژه هفته مبارزه با اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی، جشنواره نوجوان سالم، نمایشگاه‌های سیار پیشگیری در سطح مدارس برگزار و طرح مشارکت اجتماعی دانش‌آموزان در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و توزیع محصولات فرهنگی آموزشی در زمینه پیشگیری در مدارس انجام شد و نمایشگاه‌های دائمی پیشگیری در مدارس کشور برپا شد.
 
به گفته وی در راستای مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان نیز طرح «مددکاری اجتماعی در مدارس» ویژه شناسایی، مداخله مختصر، درمان و حمایت‌های اجتماعی دانش‌آموزان در معرض خطر و دارای اختلالات مرتبط با رفتارهای پرخطر، آموزش مهارت‌های تاب‌آوری برای دانش‌آموزان خانواده‌های در معرض خطر و نیز اجرای طرح «نظام مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان» (نماد) اجرا شد.
 
مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش‌وپرورش درباره هزینه کرد بودجه آموزش‌وپرورش در حوزه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی گفت: بودجه بر اساس چارچوب برنامه‌ها و فعالیت‌ها هزینه می‌شود. بخش اصلی بودجه‌های حوزه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، با توجه به رسالت و مأموریت آموزش‌وپرورش، در بخش آموزش پیشگیری و توانمندسازی دانش‌آموزان در زمینه مهارت‌های خود مراقبتی هزینه می‌شود.
 
کیایی افزود: علاوه بر این، در زمینه دو محور دیگر «نهضت فرهنگی پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی» و «مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان» که شامل مداخله در فوریت‌های اجتماعی و حمایت از دانش‌آموزان در معرض خطر می‌شود نیز توجه لازم صورت می‌گیرد و بودجه‌های لازم در این زمینه نیز تخصیص یافته و هزینه می‌شود.
 
فوریت‌های اجتماعی و رویدادهای ناگوار ۲ چالش سال‌های اخیر
 
وی درباره مهم‌ترین چالش‌های حوزه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی اظهار کرد: در سال‌های اخیر، دو چالش مهم پیش روی ما، موضوع فوریت‌های اجتماعی و رویدادهای ناگوار بوده که شامل موضوعاتی چون خشونت و خودکشی، خشونت علیه کودکان، مشکلات خانوادگی کودکان و نوجوانان و نیز رفتارهای پرخطر نوپدید بوده است.
 
اجرای برنامه ایدز و مداخله‌گری رفتارهای پرخطر در جمعیت دانش‌آموزی
 
مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش‌وپرورش ادامه داد: در مورد «فوریت‌های اجتماعی»، از سال تحصیلی ۹۳-۱۳۹۲، با طراحی برنامه "ایدز" زمینه مداخله در فوریت‌های اجتماعی که ویژه شناسایی، درمان و بازتوانی دانش‌آموزان در معرض خطر و دارای اختلال مصرف مواد و دیگر اختلالات مرتبط با رفتارهای پرخطر بوده است اقدام کردیم و اکنون پس از چهار سال از اجرای این برنامه و با تدوین شیوه‌نامه‌ها و برگزاری کارگاه‌های آموزشی، گستره اجرای برنامه، هم ازنظر جمعیت تحت پوشش و هم ازنظر موضوعات، گسترش و توسعه پیدا کرده است و اکنون این برنامه در زمینه اختلالات مختلف مرتبط با رفتارهای پرخطر، مداخله دارد.
 
رفتارهای پرخطر نوپدید و ورود به فضای مجازی
 
کیایی افزود: چالش دیگر، رفتارهای پرخطر نوپدید است که ارتباط تنگاتنگی با رشد تکنولوژی‌های ارتباطی و به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی مجازی دارند. این دسته از رفتارهای پرخطر چون به سبک زندگی کودکان و نوجوانان و تأثیرپذیری آنان از رسانه‌ها گره خورده است، به کار و تلاش بیشتر و نیز هماهنگی و همکاری بیشتر خانواده‌ها نیاز دارد. در این زمینه برنامه‌ریزی شده است که در سال تحصیلی ۹۷-۱۳۹۶، حضور مؤثری در فضاهای اجتماعی مجازی داشته باشیم و محصولات و منابع آموزشی و کمک‌آموزشی در فضاهای مجازی، منتشر کنیم.
 
وی با بیان اینکه مهم‌ترین مشکل ما در این حوزه، «نرخ پوشش» است گفت: اکنون به غیر از برنامه‌های فرهنگی و ترویجی حوزه پیشگیری که به دلیل قدرت فراگیرسازی، از نرخ پوشش خوبی برخوردار هستند دو محور برنامه‌های «آموزش پیشگیری» و «مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان»، هنوز از نرخ پوشش مطلوب فاصله دارند.
 
۴۰ درصد مدارس تحت پوشش برنامه‌های پیشگیرانه رفتند
 
مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش‌وپرورش افزود: به عنوان مثال، در زمینه برنامه‌های «آموزش پیشگیری»، در سال تحصیلی ۹۶-۱۳۹۵، ۴۰ درصد از مدارس کشور، تحت پوشش قرار گرفتند. اگرچه در سال تحصیلی ۹۶-۱۳۹۵، صد درصد پایه‌های ششم تا نهم، به‌صورت فوق‌العاده، تحت پوشش قرار گرفتند، اما در مجموع، به‌صورت میانگین، ۴۰ درصد مدارس، تحت پوشش برنامه‌های آموزش پیشگیری قرار دارند.
 
کیایی افزود: همچنین در مورد برنامه‌های «مراقبت اجتماعی» نیز، اگرچه در تمامی مناطق آموزش‌وپرورش کشور، خدمات مداخله در فوریت‌های اجتماعی، ارائه می‌شود، اما هم در این برنامه و هم در برنامه‌های آموزش پیشگیری، به دلیل بالا بودن آمار جمعیت هدف و هزینه تمام شده خدمات پیشگیری و مداخله، به منابع مالی قابل توجهی نیاز است تا بتوانیم به نرخ پوشش مطلوب دست پیدا کنیم.
 
نگرانی خانواده‌ها و افکار عمومی را درک می‌کنیم
 
وی در پاسخ به اینکه انتقادها در مورد عملکرد وزارت آموزش‌وپرورش در حوزه آسیب‌های اجتماعی بالاست آن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ عنوان کرد: وزارت آموزش‌وپرورش، نگرانی خانواده‌ها و افکار عمومی را درک می‌کند. این قابل فهم است که خانواده‌ها، نگران فرزندان خود و تمامی کودکان و نوجوانان هستند.
 
مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش‌وپرورش افزود: خطراتی که کودکان و نوجوانان را تهدید می‌کند، برای همه ما و برای افکار عمومی، یک دغدغه مهم و همگانی است. ابتدا مایلم، حسن نیت و اراده قاطع وزارت آموزش‌وپرورش و ازجمله دفتر مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی را برای اهتمام گسترده جهت محافظت از دانش‌آموزان در برابر آسیب‌های اجتماعی و رفتارهای پرخطر اعلام کنم.
 
کیایی ادامه داد: دانش‌آموزان، نزد آموزش‌وپرورش امانت هستند و ما وظیفه داریم تمامی‌توان و ظرفیتمان را برای مراقبت از ایشان، بکار بگیریم. از سوی دیگر، باید در نظر داشت که موضوع آسیب‌های اجتماعی و مخاطرات تهدیدکننده کودکان و نوجوانان یک پدیده پیچیده چندوجهی است که تنها با افزایش دانش و آگاهی دانش‌آموزان، نمی‌توان خطر این عوامل را کنترل کرد و یا از بین برد.
 
وی با بیان اینکه هم به دلیل عوامل مخاطره‌آمیز گوناگون و هم به دلیل دستگاه‌ها و نهادهای مختلفی که می‌توانند در این زمینه، نقش و کارکرد داشته باشند، سهم و نقش آموزش‌وپرورش، به تنهایی کافی نیست گفت: برای توسعه «پیشگیری اولیه» از آسیب‌های اجتماعی و «مداخله در فوریت‌های اجتماعی» در گروه سنی کودکان و نوجوانان و ازجمله دانش‌آموزان، به همکاری و همیاری عمومی نیاز است تا هم عوامل محافظت‌کننده تقویت شوند و هم عوامل مخاطره‌آمیز کاهش یابند.
 
مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش‌وپرورش با طرح این پرسش که اگر آموزش‌وپرورش، به‌طور مستمر آموزش‌های پیشگیری و خود مراقبتی به دانش‌آموزان ارائه کند، اما از سوی دیگر، سهم و نقش متغیرهای دیگر، مانند سبک‌های زندگی مخاطره‌آمیز، بر جای باشد و دانش‌آموزان، هم‌زمان با دریافت آموزش‌های خود مراقبتی از مدرسه، تحت تأثیر سبک‌های زندگی مخاطره‌آمیز باشند، آیا می‌توان موفق شد؟ گفت: وزارت آموزش‌وپرورش، توجه ویژه‌ای به برنامه‌های حوزه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی دارد. اکنون، در تمامی مناطق آموزش‌وپرورش کشور، کمیته‌های پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، برای رصد وضعیت آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان، فعال هستند. سامانه پایش و مدیریت آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان، راه‌اندازی و راهنماهای آموزش پیشگیری برای استفاده معلمان و تعمیم رسالت پیشگیری در مدرسه، تهیه و تدوین شده است.
 
وی افزود: در سال تحصیلی ۹۷-۱۳۹۶، راهنمای جدیدی نیز در اختیار مدارس قرار خواهد گرفت. اکنون، حوزه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، دارای برنامه، سازمان اجرایی و بودجه مستقل در سطح وزارت آموزش‌وپرورش و استان‌ها و مناطق است که همه اینها نشان دهنده اهتمام ویژه وزارت آموزش‌وپرورش به این حوزه است.
 
کیایی با بیان اینکه دفتر مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی در سال تحصیلی ۹۳-۱۳۹۲، در حالی کار خود را آغاز کرد که برای نخستین بار، طرح‌های آموزش پیشگیری برای سه دوره تحصیلی را طراحی و شروع به اجرا کرد که طی یک دوره چهارساله، نرخ پوشش این طرح‌ها، از ۱۰ به بیش از ۴۰ درصد افزایش یافته است گفت: همچنین طی این دوره چهارساله، سالانه بیش از ۱۰۰ هزار نفر از کارکنان مدارس و نیز بیش از یک‌میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از والدین، تحت پوشش کارگاه‌های آموزشی قرار گرفتند.
 
مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش‌وپرورش ادامه داد: علاوه بر این، طرح‌های آموزش هم‌زمان دانش‌آموزان، والدین و کارکنان و نیز اجرای طرح‌های مبتنی بر شواهد در زمینه مشارکت خانواده و کلاس درس برای پیشگیری، طراحی و پایه‌گذاری شد که یکی از نمونه‌های شاخص آن، تدوین راهنمای آموزش پیشگیری اولیه از اعتیاد و رفتارهای پرخطر، برای استفاده معلمان سه دوره تحصیلی بوده است.
 
کیایی افزود: از سال تحصیلی ۹۳-۱۳۹۲، موضوع شناسایی، درمان و حمایت‌های اجتماعی دانش‌آموزان در معرض خطر و دارای اختلالات مرتبط با رفتارهای پرخطر، طراحی و پایه‌گذاری شده که طی این دوره چهارساله، با تدوین شیوه‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها و برگزاری کارگاه‌های آموزشی، ظرفیت‌های لازم برای شناسایی و کمک به این دسته از دانش‌آموزان فراهم شد. علاوه بر این، تدوین و اجرای آزمایشی طرح نظام مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان (نماد) و نیز راه‌اندازی سامانه پایش و مدیریت آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان، از دیگر اقدامات در این محور بوده است.