چکیده:

    به دلیل خواص فراوان چای، اکنون آن را در بسیاری از کشورهای جهان، نه به عنوان یک نوشیدنی بلکه به عنوان یک داروی گیاهی نوشیدن روزانه آن را توصیه می کنند. طعم تلخ چای به وجود پلی فنول ها نسبت داده شده است. پلی فنول ها گروهی از ترکیبات هستند که در چای به ویژه چای سبز به وفور یافت می شوند و دارای خاصیت ضد سرطان و سبب پیشگیری از بروز بیماری های قلبی می شوند.

کلید واژه ها:

چای، چای سبز، پلی فنول های چای، اپی گالو کاتچین گالات، کاتچین، گیاهان دارویی، شیمی دارویی.  

مقدمه

   در دهه های اخیر محبوبیت طب مکمل به طور روز افزون در حال افزایش بوده است. تلاش برای تایید استفاده از گیاهان و فراورده های گیاهی در پیشگیری، کنترل و درمان بیماری ها باعث افزایش تحقیقات در آزمایشگاه ها و برخی موارد در محیط بدن شده است. یکی از این گیاهان دارویی گیاه چای است. چای به‌ عنوان یک نوشیدنی گرم علاوه بر خوراکی بودن، به‌ عنوان یک گیاه دارویی، دارای خواص متعددی است. با توجه به ‌قدمت شناخت چای توسط بشر و مصرف بسیار زیاد آن، هزاران تحقیق وسیع بر روی آن صورت گرفته که نشان دهنده‌ی اهمیت این گیاه با ارزش است. با توجه به این که در ایران دو نمونه چای سبز و چای سیاه وجود دارد و بسیاری از افراد از ماهیت آن‌ها اطلاع کاملی نداشته و خواص متعددی برای آن‌ها قائل می‌ شوند، در این مطلب به بررسی خواص و ترکیب درصد آن ها می پردازیم.
 
تفاوت چای سبز و چای سیاه
الف- تفاوت در نحوه ی به عمل آوردن
   در صورتی که برگ تازه‌ی چای را به سرعت خشک کنند، چای سبز به ‌دست می ‌آید. در این شرایط اجازه‌ی تخمیر به چای داده نمی ‌شود. از مهم ‌ترین خواص چای سبز می توان به جلوگیری از پوسیدگی دندان به ‌علت فلوراید بالا، جلوگیری از سرطان معده و پوست و تقویت سیستم ایمنی بدن اشاره کرد. مردم چین از دیرباز چای سبز را به عنوان یک نوشیدنی دارویی مصرف می کنند. به تازگی علاوه بر مردم چین، چای سبز در بسیاری از کشورهای جهان از جمله کشور عزیز ما ایران، طرفداران فراوانی یافته است.

   اما در صورتی که برگ تازه‌ی چای، مــورد عملیات تخمیر قرار گیرد، تغییراتی در رنگ، بو، مزه و مواد و اثرات آن نسبت به چای سبز ایجاد می ‌شود. پس از مراحل تخمیر، آن را خشک کرده و بسته ‌بندی می‌ کند.
   بنابراین چای سبز و سیاه یکی هستند و تنها در نوع عمل آوردن آن‌ها تفاوت وجود دارد.
ب: تفاوت در ترکیب درصد
در چای سبز %40-30 کاتچین، %6-3 کافئین و 310 میلی گرم انواع پلی فنول در هر 6 اونس موجود است (هر 1 اونس معادل 283 گرم) و در چای سیاه   %10-3 کاتچین، %6-2 فلاوین ها، %6-3 کافئین و 340 میلی گرم انواع پلی فنول در هر اونس.

کاتچین ها
   کاتچین ها از دسته ی پلی فنول ها هستند. در چای سبز به نسبت چای سیاه کاتچین ها به مقدار قابل ملاحظه ای یافت می شوند. پلی فنول ها رایج ترین آنتی اکسیدان های مواد غذایی هستند و از طریق مهار رادیکال های آزاد نقش مهمی در پیشگیری از بیماری های مزمن از جمله سرطان دارند. رادیکال های آزاد با حمله به غشای سیتوپلاسمی سلول و نابود کردن آن، به DNA داخل سلول دسترسی پیدا می کنند و از طریق تغییر DNA باعث سرطان می‌‌شوند. پلی‌فنول‌ها علاوه بر نابودکردن رادیکال‌های آزاد با تسریع مرگ سلول‌های سرطانی از سلول‌های سالم نیز حفاظت می‌کنند.

انواع کاتچین
   انواع کاتچین موجود در برگ چای عبارت است از اپی کاتچین، اپی گالوکاتچین، اپی کاتچین گالات و اپی گالوکاتچین گالات.
%50-10 کاتچین کل در چای سبز را اپی گالوکاتچین گالات  (EGCG)تشکیل می دهد که خاصیت آنتی اکسیدانی آن نسبت به بقیه انواع دیگر کاتچین بیشتر است و در درمان بسیاری از بیماری ها از جمله سرطان کاربرد دارد. این آنتی اکسیدان تنها در چای سبز یافت می شود و در پروسه ی تهیه چای سیاه، کاتچین دستخوش اکسایش می شود و  به تی فلاوین و تی روبیجین تبدیل می شود. همچنین خاصیت آنتی اکسیدانی اپی گالوکاتچین گالات نسبت به ویتامین E و C به ترتیب حدود ۱۰۰ و 25 برابر بیشتر است.

چای سبز و سرطان پوست
   بسیاری از آزمایشگاه ها درمان موضعی و مصرف خوراکی پلی فنول های چای سبز را برای درمان سرطان پوست ناشی از تابش نور خورشید در مدل های حیوانی مختلف مورد بررسی قرار دادند. مطالعات نشان داد که عصاره چای سبز خاصیت ضد التهاب دارد. از عمده ترین اجزای چای سبز که مسئول این اثرات بیوشیمیایی و دارویی است، آنتی اکسیدان اپی گالو کاتچین گالات است. کشف مکانیسم ملکولی این خاصیت چای سبز موضوع تحقیق در بسیاری از آزمایشگاه ها است. براساس مستندات گسترده ی اثرات مفید چای بر روی پوست، بسیاری از شرکت های دارویی و آرایشی محصولات مکمل مراقبت از پوست خود را با عصاره چای سبز ترکیب می کنند و به بازار عرضه می کنند.

چای سبز و ایدز
   پژوهشگران ژاپنی با بررسی ترکیبات موجود در چای سبز دریافتند ترکیب اپی گالوکاتچین گالات (EGCG) با عملکردی عایق مانند مانع از اتصال ویروس HIV روی سلول های سیستم ایمنی بدن و ایجاد ضعف در سیستم ایمنی بدن می شوند. به عبارتی نوشیدن چای سبز را می توان به عنوان عامل مکملی برای جلوگیری از ابتلا به ایدز (AIDS) با عایق کردن سلول های سیستم ایمنی بدن دانست.
   تاکنون اثرات زیادی از چای (سبز و سیاه) گزارش شده که مهم ترین این خواص عبارت‌اند از: ضد‌ درد، ضد آلزایمر، ضد آرتریت، ضد تصلب شرابین (سفت شدن دیواره ی رگ ها)، ضد باکتری و ویروس، ضد سرطان، ضد افسردگی، ضد قند خون، ضد التهاب، ضد جهش ژنی، ضد نیتروزآمین، ضد اکسیدان، ضد اسپاسم، قابض، مقوی قلب، محرک سیستم عصبی مرکزی، ادرار آور، محافظ کبد، کاهنده‌ی پرفشاری خون، محرک قدرت ایمنی بدن، کاهش دهنده‌‌ی چربی خون و محرک مجاری تنفسی. این خواص بین چای سبز و معمولی مشترک بوده و بسته به درصد مواد موجود در آن ها ممکن است در قدرت اثر آن‌ها تفاوت وجود داشته باشد.

شکل گسترده ی انواع کاتچین ها




نتیجه گیری
   با توجه به ساختار شیمیایی گسترده ی انواع کاتچین ها، هرچه قدر تعداد گروه های هیدروکسیل (OH) بیشتر باشد توانایی آنتی اکسیدانی پلی فنول ها افزایش می یابد. در واقع آنتی اکسیدان ها سلول را در عوامل اکسنده قوی مثل یونهای فلزی با تشکیل کمپلکس با آنها محافظت می کنند. خاصیت آنتی اکسیدانی چای سبز به دلیل غلظت بالاتر پلی فنولهای غنی از هیدروکسیل 5 برابر بیشتراست. به همین خاطر است که چای سبز را به عنوان داروی ضد پیری می شناسند.

منابع

1.    Mudgal V, Madaan N, Mudgal A, Mishra S. Dietary polyphenols and human health. Asian Journal of Biochemistry 2010, 5 (3), 154-62.
2.    ScienceDaily (Nov. 13, 2003)
3.    www.wikpedia.org