هميشه در کودکی نقاشی‌ها و عکس‌ها و داستان‌های ماه را شنيده‌ايم. ولی دربارۀ خورشيد خيلی کمتر مي‌دانيم و می‌شنويم. ستاره‌شناسانی هم هستند دربارۀ خورشيد مطالعه می‌کنند. سفينه‌هايی نزديک خورشيد يا حتی اطراف زمين به فضا رفتند و همراه خودشان ابزارهايی بردند که تا آسيبی نبينند برای ما کار می‌کنند و از خوشيد عکس و فيلم می‌گيرند. ازقديم دربارۀ خورشيد داستان‌هايی هم هست.

خورشيد با ما 150 ميليون کيلومتر فاصله دارد. خب اگر سخت شد بهتر بگويم: اگر 11726 عدد كرۀ زمين را کنار هم بگذاريم از اينجا که هستيم به خورشيد می رسيم. شايد بگوئيد اين فاصله خيلی زياد است. ولی در ستاره‌شناسی اين فاصله يکی از کوچکترين اعداد است. از اين فاصله به عنوان خط‌کش ستاره‌شناسی استفاده می‌کنيم.

 مثلاً اگر يک خط‌کش داريم روی آن اعدادی نوشته شده قرارداد کرديم اسمی روی آن بگذاريم. چون استفاده‌مان برای اندازه‌های کوچک است کافی است. مثل متر که در خانه يا خياطی استفاده می‌شود، ولی کيلومتر در اندازه گيری مثلاً يک کاغذ يا لباس به درد ما نمی‌خورد چون خيلی بزرگ است.اينجا از کيلومتر استفاده کرديم. کيلو را در وزن کردن هم استفاده می‌کنيم. وقتی می خواهيم فاصله ماه تا زمين يا خورشيد تا زمين را بدانيم 1 متر بدردمان نمی خورد کيلومتر استفاده می کنيم و بعداً می‌بينيم که مجبوريم حتی برای فاصله‌های دورتر از واحد‌های بزرگتری استفاده کنيم که مثلاً من وقتی اينجا برايتان می‌نويسم چند خط صفر جلويش نگذارم و عدد را کوتاه‌تر بنويسم. فاصله زمين تا خورشيد را مثل خط‌کش به‌عنوان واحد استفاده می‌کنيم يعنی 150 ميليون کيلومتر که عدد بزرگی است را می‌گوئيم يک واحد نجومی. ولی زمين هميشه به اين اندازه از خورشيد فاصله ندارد. گاهی نزديک‌تر و گاهی دورتر است.

حالا چرا فاصله زمين گاهي تغيير می‌کند؟ زمين مدت 365 روز دور خورشيد می‌گردد. يعنی همان 365 روزی که ايرانيان در تقويم ساليانه خودشان به عنوان خط‌کش زمان استفاده کردند. زمين در مداری دور خورشيد می‌گردد. همانطور که ماه دور زمين مي‌گردد كُل سيارات خانوادۀ منظومۀ شمسي هم همگی دور خورشيد می‌گردند. يعنی خورشيد در مرکز است و سيارات مثل زمين و ناهيد و مشتری و مريخ دور آن می‌گردند. هر سياره در يک مدار دور خورشيد می‌گردد. ولی زمين مسيری بيضوی دارد يعنی مسيرش شبيه دايره‌ای است که کمی از دو طرف کشيده شده است. خُب در شکل هم مي‌بينيد فاصلۀ زمين از خورشيد در نزديک‌ترين فاصله و دورترين فاصله زمين با هم 750 کيلومتر فرق دارند که می‌شود يعني فاصلۀ تهران تا شهرهاي شمالي استان فارس. شايد فکر كنيد زمستان‌ها زمين از خورشيد دور می‌شود و سرما و يخبندان و برف و باران داريم ولی اينطور نيست! اتفاقاً برعکس! يعنی زمستان‌ها در نزديک‌ترين فاصله از خورشيد هستيم و تابستان‌ها دورترين حالا که راجع به فاصله يک يادآوري كنم از اينكه خورشيدي كه در آسمان ديده مي‌شود و اندازه قرص آن تقريباً درست اندازه ماه است چقدر بزرگ است؟

اگر 109 تا زمين را كنار هم بگذاريم و با آنها يك توپ درست كنيم. تازه مي‌شود خورشيد! ولي فقط شكل ظاهري قرص خورشيد واقعي، نه آن قرص‌هاي كوچك و نوراني كه در آسمان‌ هستند مي‌درخشد اين اندازه بخاطر فاصله‌اش از ماست. درست مثل خانه‌اي كه از دور مي‌بينيد و كوچك است و هرچه قدر نزديك‌تر مي‌شويد بزرگتر مي‌شود تا وقتي رسيديد، اندازۀ واقعي‌اش را نسبت به خودتان مي‌بينيد.گرماي خورشيدخورشيد ما را ياد گرما مي‌اندازد.

 زمستان‌ها گرماي آن خيلي كم است چون زمين كمي كج دور خورشيد مي‌چرخد فصل‌ها را داريم كه دو نميكرۀ جنوب، مثل قطب جنوب، ‌استراليا و جنوب قارۀ آفريقا از استوا و آمريكاي جنوبي مثلاً در تابستان ما در ايران آنها زمستان دارند! چرا؟ خورشيد زمين كمي كج است انگار از محور چرخش‌اش دور خودش منحرف شده. مثلاً فرفره! وقتي سرعتش كم مي‌شود، لنگ مي‌زند و مي‌چرخد. درست مثل زمين است كه دور خودش مي چرخند و شب و روز دارد و دور خورشيد هم مي‌گردد. در طول يك سال ولي لنگ مي‌زند! منتهي منظورم از اين لنگ زدن تاب خوردن زياد نيست. ما چيزي از اين حركت‌ها احساس نمي‌كنيم. اولين بار قديمي‌ها از حركت خورشيد و ستارگان در آسمان فهميدند كه يكي از آنها حركت مي كند يا زمين يا آنها.دانشمندان و فيلسوفان خيلي قديمي فكر مي‌كردند همه چيز دور زمين مي‌گردد، ولي درست نبود اين سيارات هستند كه دور خورشيد مي‌گردند.

از گرماي خورشيد است كه به زمين حيات داده و باعث رشد گياهان و حتي جانوران مي‌شود ما به انرژي آن نياز داريم . نور خورشيد استفاده هاي زيادي برايمان دارد. ولي اين گرما از كجاست و اينكه خورشيد گرما دارد و نور آن ما را روشن مي‌كند يعني چه؟ نور و گرما با هم فرقي دارند؟ اين گرما را نور مي دهد. باز هم قديمي‌ها متوجه اين ارتباط شده بودند، ولي دقيقاً نمي‌دانستند چطور چنين چيزي امكان دارد؟ اصلاً نور چيست؟ برگرديم به هزاران سال قبل موقعي كه انسان‌ها هنوز چيز زيادي از اطرافشان نمي‌دانستند تازه داشتند ياد مي‌گرفتند از چه چيزهايي براي زنده نگه‌داشتن خودشان استفاده كنند. آتش را كشف كردند البته نمي‌دانيم چطور؟ به احتمال قوي رعد و برق آتشفشان يا گرما و باد باعث ايجاد حريق در جنگل‌ها و مراتع شده بود. و آنها با فهميدند نوري كه مي‌بينند گرما دارد. و چقدر از آن مي‌توانند استفاده كنند. غذا پختن. روشن‌كردن جايي كه زندگي مي‌كردند و حركت در تاريكي. گرما گاهي خودش را به‌صورت نور نشان مي‌دهد و نور هم يك موج است. درست مثل موج دريا منتهي ما موج‌هاي آن را نمي‌بينيم. چون قله‌هاي موج خيلي بهم نزديكند و سرعتشان خيلي خيلي بيشتر از موج درياست. پس نور گرما هم ايجاد مي‌كند، بخصوص اينكه اين نور از خورشيد باشد. جو زمين بخشي از نور را كه براي ما مضر است اجازه ورود به سطح زمين نمي‌دهد. اينهم يكي از دلايل مهم حيات و آب و هوا و موجودات زنده روي زمين است. وگرنه زمين شبيه عطارد بود كه جو ندارد يا مريخ كه ميزان اكسيژن و هيدروژن درون جو آن خيلي كم است. وقتي از خورشيد نقاشي مي‌كشيد يا نقاشي خورشيد را جايي مي‌بينيد چه شكلي است؟ يك دايره زرد يا طلايي كه چند خط به اطرافش. وقتي مردم بخواهند تابش خورشيد را نشان بدهند با اين خط‌ها نشان مي‌دهند. دقت كرده‌ايد كه مي‌گوئيم آفتاب يا خورشيد مي‌تابد؟ از تابش يا همان تابيدن مي‌آيد. يعني همان نوري كه ما دريافت مي‌كنيم. نور ما را گرم مي‌كند. ولي خورشيد اين نور را از كجا مي‌آورد؟ چطور گرم مي‌شود كه نور بتاباند؟ درست مثل آتش درست كردن؟