قرار گرفتن در معرض تابش اشعه‌ی یونیزاسیون برای سلامتی انسان بسیار مضر است. مثال آن نیز ضربات جبران‌ناپذیر بر روی دانشمندانی است که در گذشته برای مطالعه‌ی عناصر رادیواکتیو در معرض تابش آنها قرار می‌گرفتند و همچنین بازماندگان انفجار بمب‌های اتمی. روش‌های بسیار پیچیده‌ای جهت پوشش دادن بیماران سرطانی که قصد پرتودرمانی دارند برای جلوگیری از اثرات مضر آن بر بدن بیماران تحت درمان وجود دارد. همچنین این پرتودرمانی عوارضی بلند مدت در بیماران درمان شده ایجاد می‌کند. با این اوصاف، واضح است که مقادیر بالای پرتوی یونیزاسیون برای سلامتی انسان خطرناک است.

اما این تأثیرات منفی درمورد دُز کم تابش (Low Dose Radiation) به خوبی مشخص نیست. علم پزشکی، صنعت هسته‌ای و سازمان‌های دولتی در مورد LDR بسیار محتاط عمل می‌کنند. با این حال در سال‌های اخیر تعداد زیادی محقق فرض مضر بودن همه‌ی تابش‌ها را مورد بررسی قرار داده‌اند. آنها عقیده دارند که دُز کم تابش (LDR) ممکن است در اصلاحات ژنتیکی، جلوگیری از آسیب بافت و موارد دیگر مفید باشد.

کمي حساب کتاب
تأثیرات دُز کم تابش بر سلامتی بر اساس مدل ریاضی خطی بدون آستانه ارزیابی می‌شود. این مدل با استفاده از علم ریاضی، تأثیرات دُز پایین تابش را با توجه به اطلاعات موجود از دُز بالای تابش برون‌یابی می‌کند.
با استفاده از داده‌های مربوط به افرادی که در معرض تابش شدید یونیزاسیون قرار گرفته‌اند، به خصوص کسانی که در جنگ جهانی دوم در هیروشیما و ناکازاکی ژاپن بودند، دانشمندان نموداری از دُز تابش در مقابل بیماری‌های مختلف رسم کرده‌اند.
همان‌طور که انتظار می‌رود، این نمودار نشان می‌دهد که خطر ابتلا به سرطان متناسب با دُز تابش است. در مدل خطی بدون آستانه، از داده‌های موجود برای برون‌یابی اطلاعات مربوط به دُزهای بسیار کم تابش استفاده می‌شود تا خطرات به صورت تئوری پیش‌بینی شوند.
به بیان دیگر، فرض این مدل آن است که اگر تابش زیاد سبب بروز سرطان‌های زیادی می‌شود و تابش متوسط منجر به تعدادی متوسط از سرطان، درنتیجه LDR یا تابش دُز پایین خطر کمتری دارد و سرطان‌های کمتری را سبب می‌شود. در واقع هیچ حد پایینی برای بی‌خطر بودن این تابش‌ها وجود ندارد.
این فرضیه چند دهه است که به دلایل مختلف وجود دارد. Edward Calabrese می‌نویسد: سم‌شناسان عمدتاً بر روی اثرات دُز بالای تابش تمرکز دارند چرا که این تابش‌ها بیشترین و واضح‌ترین اثرات منفی را دارند. بررسی تأثیرات کم LDR نیاز به مطالعات بسیار زیاد و دقیق دارد و لزوم آن برای حفاظت از سلامت عمومی جوامع کمتر حس شده است.

شواهد هورمسیس
با این حال شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد LDR می‌تواند برای سلامتی انسان مفید باشد. به بیان دیگر، نه تنها حدی برای غیر مضر بودن این تابش‌ها وجود دارد، بلکه حد خاصی از تابش به جای آسیب رساندن به سلول‌های بدن برای آنها فایده نیز دارد. این ایده که میزان کم از یک چیز مضر می‌تواند اثرات خوبی داشته باشد هورمسیس (hormesis) نام دارد.
دیگر اثرات هورمسیس روی بدن انسان به خوبی بررسی شده‌اند. برای مثال در مقادیر کم و در شرایط خاص، عوامل استرس‌زای فیزیکی مانند ورزش، سرما و سموم به سلامتی بدن انسان کمک می‌کنند. دلیل مفید بودن این عوامل، تأثیر آنها بر سیستم ترمیم بدن است.
پژوهش و مطالعه در زمینه‌ی هورمسیس تابش‌ها، تاریخچه‌ای طولانی دارد. در طی یک بررسی روی اسناد منتشر شده قبل از سال 1940، شواهدی مبنی بر وجود هورمسیس تابش بر روی تعداد بسیاری گیاه، قارچ، پروتوزوآها، جلبک‌ها و حشرات یافت شد. همچنین در نیمه‌ی اول قرن بیستم از LDR برای درمان ذات‌الریه و برخی بیماری‌های دیگر در انسان‌ها استفاده می‌شد. اما این کارها با گذشت زمان و آگاه‌تر شدن پزشکان و افراد جامعه از اثرات مضر احتمالی تابش در بلند مدت به خصوص سرطان متوقف شد.

مطلب بعدي

منبع:

David Warmflash
  منابع مفيد:

پرتو ايکس

ماشين پرتو ايکس