اگر زندگي فيزيكدان‌هاي موفق را درنظر بگيريد متوجه مي‌شويد كه همگي در خانواده، حامي‌اي‌ دلسوز داشته‌اند!

به‌عنوان مثال

معمولاً كساني موفق‌اند كه كسي را دارند كه مي‌توانند در هنگام سختي كار پيش او بروند و همه‌چيز را فراموش كنند. اين خيلي مهم است.

معمولاً خانواده‌ها در اكثر موارد حسن‌نيت دارند. اما در خيلي از موارد، خانواده‌ها با وجود حسن‌نيت خاصي كه دارند مانع از پيشرفت عزيزان‌شان مي‌شوند.

به‌طور مثال

بعد از مرحله‌ي المپياد به آن‌ها مي‌گويند كه ديگر نبايد خودت را خسته كني.

البته خانواده‌ي من اين‌طور نبودند.

علت اين امر هم اين است كه خانوادههاي ايراني اغلب با ذهنيت و دنيا محققان آشنا نيستند.

Take Your Daughters to Work

اين كار خرج بالا و زحمت زيادي براي دانشگاه داشت. ولي نتيجه به زحمت و هزينه‌ي آن مي‌ارزيد؛ چون بعد از بازديد و آشنايي همين خانواده‌ها در خانه از محقق حمايت فكري و روحي بيش‌تري مي‌كردند.

محقق بعضي وقت‌ها ممكن است شب هم بيدار بماند و كار كند. همايش‌هايي كه مي‌رود تفنن نيست بلكه قسمتي كاملاً جدي از كار است. اين همايش‌ها واقعاً انرژي‌بَر هستند.

مثال مي‌زنم:

اگر نصف شب به خانه‌ي پزشكي زنگ بزنند و بگويند كه بايد فوري خود را به بيمارستان برسانند خانواده معمولاً حمايت مي‌كنند و مخالفتي نمي‌نمايند. چون اين مسؤوليت به‌عنوان بخشي از زندگي پذيرفته‌اند و اهميت كار را درك مي‌كنند.

خانواده‌ها بايد بدانند كاري كه فرزند دانشجو‌ي‌شان انجام مي‌دهد يك كار حرفه‌اي است و واقعاً بايد براي آن وقت صرف كرد.

در دوره‌ي دبيرستان و همين‌طور سال‌هاي اول دانشگاه مخصوصاً براي دخترها دوست خيلي مهم و تأثيرگذار است.

حمايت دوستان من در آن دوره خيلي تأثيرگذار بود. حمايت دوستانم واقعاً مثل يك سپر بود. دخترهايي كه در المپياد هم‌كلاسي من بودند و هم‌چنين آن‌هايي كه در «فرزانگان تبريز» هم‌كلاسي‌ام بودند مدام با من تماس تلفني داشتند و با وجود اين‌كه خودشان هم مشغول درس خواندن براي كنكور بودند به من روحيه مي‌دادند.

اگر حمايت‌هاي فكري آن‌ها نبود من هيچ‌وقت نمي‌توانستم در آن مرحله موفق بشوم.

وقتي مسأله‌اي را با هم شروع و حل مي‌كرديم خيلي خوش‌حال مي‌شديم.

كلاً با هم درس خواندن خوب است.

عده‌اي معتقدند اگر كنكور برداشته شود اتفاق خاصي رخ نمي‌دهد و فقط كلاس‌هاي كنكور تعطيل مي‌شوند!

اگر اين امتحان تستي نباشد امكان اجحاف وجود دارد. كنكور يك وضعيت دموكراتيك ايجاد مي‌كند. يعني يك شخص از يك روستاي دورافتاده هم مي‌تواند در اين امتحان رتبه‌خوبي كسب كند؛ يعني اعمال نظر انجام نمي‌شود.

در صورتي كه اگر امتحان به‌صورت تشريحي باشد نتيجه‌‌ي امتحان به نوع تصحيح شدن آن بستگي پيدا مي‌كند. معلم‌هاي شهرستان خيلي ‌سخت‌گير‌تر از معلم‌هاي تهران هستند. در نتيجه اجحاف بيش‌تري رخ مي‌دهد.

آمار نشان مي‌دهد خيلي وقت‌ها شاگرد اول كنكور اهل روستايي دورافتاده است.

به‌نظر من اين‌كه كنكور بدي‌هاي زيادي دارد كاملاً درست است. با اين حال به‌نظر من برگزاري كنكوري بري از فساد، ارتشا و غيره در اين ساليان متمادي يك افتخار ملي است.

كنكور اين فرصت را ايجاد مي‌كند كه يك نفر با سطح مالي خيلي پايين بتواند خودش را از نظر علمي و اجتماعي بالا بكشد.

اگر كنكور برداشته شود اين مزيت‌ها هم از بين مي‌روند.

از طرف ديگر هم استرس كنكور وجود دارد. در حال حاضر جايگزين بهتري براي كنكور نمي‌شناسم.

توصيه‌ي فردي من اين است كه استرس فقط مي‌تواند مشكل‌ساز باشد؛ پس بهتر است كنكوري‌ها و المپيادي‌ها با خيال راحت كار كنند و درس بخوانند و فشار را از خودشان دور نمايند.

و يا كسي كه مي‌خواهد در آينده شغل تعمير‌كاري را انتخاب كند يا كار‌هاي فني انجام دهد احتياجي به اين ندارد كه مثلاً جزويات قضيه‌هاي رياضي را دقيق و مو‌شكافانه بياموزد.

ولي كسي كه قصد دارد كار پژوهشي انجام دهد بايد تمام جزويات را ياد بگيرد. در نتيجه آموزش اين دو گروه بايد متفاوت باشد.

در زمان خودم كتاب‌هاي آْقاي «پرويز شهرياري» مخصوصاً كتاب‌هاي رياضي‌شان را زياد مي‌خواندم. يعني شب و روز من با آن كتاب‌ها مي‌گذشت!

من مي‌خواهم موضوعي را عنوان كنم كه معمولاً همكاران من راجع‌ به اين موضوع صحبت نمي‌كنند! درامد ما به‌عنوان استاد دانشگاه كم نيست و براي يك زندگي مرفه كافي است.

البته چند سال پيش اين‌طور نبود ولي حالا وضعيت فرق كرده است.

مدت زماني كه من در محل كارم مي‌گذرانم بيش‌تر است يعني ساعت ناهار و يا احياناً صحبت كردن با يك دوست و كار‌هايي از اين قبيل را از اين مدت كم مي‌كنم.

شما ممكن است يك روز ساعت 10 صبح به محل كار بياييد ولي در پايان همان‌روز شب تا صبح در اين محل مشغول انجام كار باشيد. پس كاملاً آزادي عمل وجود دارد.

اين يكي از مزاياي كار ما است. ولي نبايد از اين موضوع سوء‌استفاده كرد؛ چون باعث ضرر خود شخص مي‌شود.

من فكر مي‌كنم بايد به اين نكته پرداخته شود كه المپياد آخر كار نيست. توصيه‌ي من در اين مورد اين است كه با فيزيك‌پيشه‌هاي مسن‌تر، جاافتاده‌تر، نوبليست‌ها و يا كساني كه در حد نوبل هستند مصاحبه انجام شود.

البته اين كافي نيست؛ بهتر است در كنار اين‌ها با كساني كه در مرحله‌ي مياني هستند هم مصاحبه شود.

ولي همكاران ديگر كه 5 الي 6 سال بزرگ‌تر از من هستند ديگر براي من خيلي دور از دسترس نيستند؛ ولي آن‌ها هم خيلي بيش‌تر از من مي‌دانند؛ چون در همين 5 الي 6 سال كه بزرگ‌تر بوده‌اند خيلي چيزها ياد گرفته‌اند.

در ضمن ارتباط برقرار كردن هم با اين افراد ساده‌تر است.

فرض كنيد يك بچه‌ي 12ساله خودش را به شما نزديك كند. مسلماً شما حوصله‌اش را نداريد ولي با كسي كه 2 الي 3 سال از شما كوچك‌تر است خيلي راحت‌تر ارتباط برقرار مي‌كنيد. از نظر ذهني خيلي نزديك‌تر است.

حتي با يك نسل قبل يا شايد دو نسل قبل‌ كه صحبت مي‌كنيم مشكلات‌شان مشكلات ديگري بوده كه شايد خيلي فضاي ذهن‌شان با ما متفاوت است ما در حال حاضر فكرمان مشغول كنكور است بعد انتخاب شغل و ... ولي آن‌ها دغدغه‌هاي‌شان چيزهاي ديگر بوده است.

اتفاقاً من فكر مي‌كنم يكي از دلايلي كه المپيادي‌ها خيلي زود متوقف مي‌شوند اين است كه حد مياني ندارند. يك المپيادي اهل كشور آلمان اگر وارد دانشگاه شود و با يك شخص داراي مدرك «پست‌دكترا» (Post Doc) (PHD) برخورد كند - كه شايد اساساً المپيادي هم نبوده است ولي از خودش بالاتر است - متوجه مي‌شود كه:

المپياد آخر خط نيست.

ولي من مدتي است كه از اين‌گونه مسائل دور شده‌ام ولي برايم جالب است حتماً اين سايت را مي‌بينم.

سعي مي‌كنيم رشته‌هاي مختلف و رشته‌هاي جديد را به بچه‌ها معرفي كنيم كه تقريباً دورنمايي از آينده‌ي شغلي‌شان داشته باشند.

اين خيلي عالي است. در زمان ما اصلاً چنين امكاناتي وجود نداشتند. ما تقريباً چشم‌بسته انتخاب‌رشته كرديم.

اتفاقاً فكر مي‌كنم بهتر است بيش‌تر از اين مذهبي باشم يعني در آن حد كه احساس كنم سرنوشت من اول به خدا و بعد به تلاش خودم بستگي دارد.

اگر كسي بد‌خواه من باشد و بخواهد براي من مشكلي ايجاد كند او را به خدا واگذار مي‌‌كنم.

اگر بتوانم اين كار را انجام دهم خيلي از دغدغه‌هاي ذهنم از بين مي‌روند و مي‌توانم در كارم موفق‌تر هم باشم.

هر مسأله و مشكلي را مي‌شود ساده‌سازي و به مسائل كوچك‌تر تبديل كرد و بعد آرام‌آرام آن مسائل را مي‌توان حل كرد.

همين‌طور اگر مقاله‌اي هست كه فهم آن براي‌مان دشوار است مي‌توانيم به مقاله‌هاي قبلي‌اي كه اين مقاله از آن‌ها نشأت گرفته است مراجعه كنيم. هيچ‌گاه نبايد نااميد شد.

به اين ترتيب دست محقق جوان باز است كه ايده‌هاي خود را دنبال كند.

به‌عنوان مثال

مي‌تواند از محل اين «پژوهانه» با ارائه‌ي فاكتور، وسايل لازم براي كار پژوهشي خود خريداري كند يا همايشي از محل اين بودجه برگزار نمايد و ...

البته در ايران اين تجربه‌ي جديدي است و مانند هر تجربه‌ي جديد مخالفان خود را خواهد داشت.

اما اين روش در جوامع ديگر به‌نيكي آزموده شده و كار كرده است.

به‌عنوان مثال

در امريكا «بنياد علوم ملي امريكا» (National Science Foundation) يك نهاد دولتي است كه به‌همين طريق مستقيم از محققان (دقت كنيد از محققان نه از مؤسسه‌هاي علمي و يا دانشگاهي) حمايت مي‌كند. در مجموع اگر نهادهاي مختلف از طرق مختلف از پژوهش حمايت كنند امكان فساد مالي و انحصارطلبي در استفاده از امكانات پايين مي‌آيد.

اگر تمام بودجه از يك دريچه وارد سيستم دانشگاهي شود طبيعتاً عده‌اي سعي مي‌كنند كنترل آن دريچه را به‌دست بگيرند. اندك‌اندك نتيجه آن مي‌شود كه تنها آن‌هايي كه زور بيش‌تري دارند بر اين دريچه كنترل پيدا كرده و امكانات تنها نصيب آن دسته از محققان جوان‌تر و كم‌زورتر مي‌شود كه كرنش بيش‌تري بكنند!!!

در اين محيط «تملق‌گويي» و «تملق‌پذيري» رشد مي‌كند. واقعيت اين است كه افراد لايق و شايسته معمولاً از تملق‌گويي مي‌پرهيزند. نتيجه‌ي طبيعي اين خواهد بود كه امكانات به‌دست «افراد نالايق» مي‌افتد.

همه‌ي اين‌ها كه مي‌گويم در داخل محيط دانشگاهي مي‌افتد. من فعلاً به خارج از محيط دانشگاهي كاري ندارم.

اگر محقق جوان خود مستقيماً از دريچه‌ي ديگري مقداري امكانات دريافت كند راه اين انحصارطلبي تا حدي معقولي بسته شده و مشكلات كم‌تري پيش مي‌آيد. واقعيت اين است كه در دانشگاه‌هاي كشوري مثل: «امريكا» زورگويي و نخبه‌كشي كم‌تر از ايران است.

علت آن نيست كه امريكايي‌ها «آدم‌تر و انسان‌تر» از ما هستند. علت اين است كه نهادهايي مثل: «بنياد علوم ملي امريكا» (National Science Foundation) شاهرگ اقتصادي زورگويي را سد مي‌كنند.

اقدام‌هايي كه «بنياد نخبگان» شروع كرده است در همين جهت بسيار مثبت است. طبيعي است كه انحصارطلبان در جوامع دانشگاهي زياد از اين نكته راضي نباشند و چوب لاي چرخ بنياد بگذارند.

معمولاً هم اينان با استدلال‌هاي «جوان‌پسند» از دانشجويان و جوانان نخبه مي‌خواهند كه «بنياد نخبگان» را جدي نگيرند و برگه‌هاي مربوط را پُر نكنند!

به من هم همين را گفته بودند! خوشحالم از اين‌كه برگه‌ها را پُر كرده و درخواست‌هاي خود را به‌صورت كتبي و‌ به‌روشني بيان كردم. برعكس شايعاتي كه انحصار طلبان مي‌پراكندند «بنياد» درخواست‌هاي مرا پاسخ گفت. از اين بابت از مسؤولان «بنياد» متشكرم.

اميدوارم اين به‌عنوان تعريف از همسرم تلقي نشود. ايشان يكي از بهترين فيزيك‌پيشه‌هاي ايران است و از خيلي از كساني كه عضو آن تيم بودند موفق‌تر است.

بهترين قسمت دوره‌ي المپياد همان كلاس‌هاي آموزشي‌اش است. عضو تيم بودن ارزش چنداني ندارد.

البته همسر من بعداً در كنكور هم خيلي‌خوب درخشيد. تلاش بعد از ورود به دانشگاه خيلي‌خيلي مهم است.

توصيه مي‌كنم بچه‌ها در دوره‌ي المپياد هم ورزش را كنار نگذارند.

بر اثر ورزش تنش‌هاي‌ روحي‌شان را هم كم‌تر مي‌كنند. البته فعاليت دوره‌ي المپيادم خوب بود؛ با اين‌كه ورزش نمي‌كردم ولي مطالعه‌ي «رُمان» را قطع نكرده بودم. شديداً اهل مطالعه‌ي «رُمان» هستم.

حالت ايده‌آل براي محيط علمي آن است كه دانشجويان در دانشگاه‌هاي خارجي بعد از تحصيل به كشورشان بازگردند و يا اگر در ايران دكتري گرفته‌اند به‌صورت «پست‌دكترا» (Post Doc) چند سالي به خارج از كشور بروند و دوباره برگردند.

اين‌كار از نظر علمي، فرهنگي و اقتصادي براي دانشگاه‌هاي ايران خيلي مفيد است. كسي كه در كشوري پيشرفته «پست‌دكترا» (Post Doc) مي‌شود مي‌تواند پول پس‌انداز ‌كند و پس از بازگشت ديگر مشكل مسكن نخواهد داشت. من و همسرم هم اين كار را كرديم.

اما براي اين‌كه اين بازگشت انجام شود بايد در داخل كشور كمي تلاش كرد و استانداردها را بالا برد.

به‌نظر من چيزي كه بيش‌تر از همه ممكن است انسان را اذيت كند جو محيط كاري خودش است. بايد بازتر نگاه كرد يعني من هم كه الان در اين‌جا هستم بايد بدانم كه به‌طور مثال 5سال ديگر ممكن است يك‌نفر ديگر پيدا شود كه خيلي از كارهاي مرا قبول نداشته باشد و خيلي‌كارها را بهتر از من انجام بدهد. اگر ديدم او از من بهتر است نبايد جلوي او ايستاد‌گي كنم؛ بايد به او پرو بال دهم.

از جوان‌ها مي‌خواهم كه قدر خودشان را بدانند و بدانند كه با ارزش‌اند.

در پايان يك تبليغ براي وبلاگم مي‌كنم؛ نشاني اين وبلاگ عبارت است از:

http://monjoogh.blogspot.com