وقتي ماده‌ي ستاره‌ي همدم گرفتار سياه‌چاله مي‌شود، دماي آن تا چند ميليون درجه‌ي كلوين بالا مي‌رود و شتاب پيدا مي‌كند. ماده‌اي اين‌چنين كه دماي آن تا اين حد بالا رفته، پرتو ايكس گسيل مي‌كند. و ما مي توانيم پرتو ايكس را آشكار سازي كنيم. رصدخانه‌ي چاندار در مدار زمين اين كار را براي ما انجام مي‌دهد.
 | شكل1. سياه‌چاله در يك سيستم دوتايي ستاره‌اي. ماده در حال بلعيده شدن
در سياه‌چاله و گسيل پرتو ايكس توسط هسته‌ي مركزي ديسك. |
ستاره‌ي Cygnus x-1 منبع قوي پرتو ايكس بوده و كانديداي خوبي براي يك سياه‌چاله است. در تصوير پايين (شكل2) بادهاي ستاره‌اي ناشي از ستاره‌ي همدم، HDE 226868 ماده را روي ديسك اطراف سياه‌چاله پرتاب مي‌كند. وقتي ماده درون سياه‌چاله مي‌افتد، پرتو ايكس گسيل مي‌كند (شكل2).
 | شكل2. تصوير پرتو ايكس از Cygnus X-1 كه رصدخانه‌ي مدارگرد
«چاندرا» گرفته است. |
علاوه از پرتوهاي ايكس، سياه چاله‌ها ماده را نيز با سرعت‌هاي بالايي به‌صورت جت بيرون مي‌دهند. بسياري از كهكشان‌ها را با چنين جت‌هايي مشاهده كرده‌ايم. اخيراً نتيجه‌ي بررسي‌ها نشان داده كه اين كهكشان‌ها سياه چاله‌هاي ابرپرجرمي (چند ميليارد برابر خورشيد) در مركر خود دارند كه جت‌هايي به قدرت گسيل‌هاي راديويي توليد مي‌كنند. يكي از اين نمونه‌ها كهكشان M87 است.
 | شكل3. تصوير‌هاي سمت چپ بالا و پايين تصوير راديويي
از مركز كهكشان M87 هستند. تصوير سمت راست نور مرئي
است. به جت متصاعد شده از مركز كهكشان دقت كنيد. |
اين نكته‌ي مهم را بايد به خاطر بسپاريد كه سياه‌چاله‌ها جاروهاي تميز كننده‌ي كيهان نيستند!! بنابراين اگرچه نمي‌توانيم آن‌ها را ببينيم، ولي به طور غير مستقيم به وجودشان پي مي‌بريم. نام آن‌ها با سفر در زمان و كرم‌چاله‌ها گره خورده است. |