(Ophtalmoscopy)
      

  افتالموسکوپي مستقيم: دراين روش از افتالموسكوپ هاي قابل حمل و سبك استفاده مي شود. در اين روش بزرگنمايي 15 برابر است ولي ميدان ديد کم بوده نمي‌توان محيط شبکيه را کاملاً بررسي کرد ضمناً چون از يک چشم براي ديدن استفاده مي شود، ديد دو بعدي است.

وسيله انجام عمل Ophtalmoscopy دستگاه افتالموسکوپ است که لامپ آن به کمک باطري يا برق شهر روشن مي‌شود. بر روي دستگاه تعدادي عدسي مثبت و منفي وجود دارد که محل  آنها را مي توان بوسيله چرخنده در مقابل چشم تغيير داد . علائم  نشانه تغيير دپويتر عدسي هستند. نور دستگاه پس از گذشتن از عدسي‌هاي ذكر شده بصورت دايره (كوچك بزرگ) و يا خطي خارج مي‌شود كه در مقابل اينها مي‌تواند فيلتر سبز و قرمز نيز قرار بگيرد. معمولا از دايره بزرگ نور براي معاينه استفاده مي‌شود. نور خطي براي ارزيابي تغيير شبکيه (بصورت برآمدگي يا آتروفي) و نور قرمز يا سبز براي مشخص شدن ضايعات قرمز کوچک بکار مي‌روند.

نحوه معاينه به اين ترتيب است که معاينه‌گر  (معمولاً پزشک) و معاينه شونده (معمولاً بيمار) در يک سطح روبروي هم در اتاق تاريک قرار مي‌گيرند. جهت معاينه چشم راست بيمار، پزشک از چشم راست خود استفاده کرده و دست چپ خود را روي پيشاني بيمار (جهت باز نمودن بيشتر پلک بيمار) قرار مي‌دهد. در مورد چشم چپ هم پزشک از چشم چپ و دست راست استفاده مي‌نمايد (لازم به ذکر است که بالا کشيدن پلک بيمار هميشه ضرورت ندارد). حال بيمار با چشم هاي خود به نقطه اي در انتهاي اتاق (از بالاي شانه پزشک) نگاه مي‌كند. با توجه به آناتومي چشم و اينكه محل اپتيك ديسك هر چشم در ناحيه nasal است و براي جلوگيري از انجام تطابق به علت برخورد نور به لكه زرد، نور را از طرف نازال به چشم مي‌تابانيم. نور افتالموسکوپ روشن را با فاصله حدود 50 سانتي‌متر از چشم بطرف داخل مردمک مي‌اندازيم تا در صورت سلامت (عدم کدورت) در چشم رفلکس قرمز (Red Reflux) که ناشي از خون در مشيميه است ديده شود. سپس افتالموسکوپ را به چشم بيمار نزديک مي کنيم تا بتوانيم ته چشم را ببينيم. ارجح است که هر دو چشم پزشک هنگام معاينه باز باشد و پزشک و بيمار شماره لنز – و + افتالموسکوپ تصحيح شود يا هر دو از عينک استفاده نمايند. 

براي ديدن ته چشم ابتدا صفحه بينايي (Optic Disc) را که دايره يا بيضي به رنگ زرد نارنجي تا صورتي کرمي است در ناحيه نازال پيدا مي‌کنيم. اگر ديسک بينايي ديده نشد مي‌توان عروق را به سمت محل خروج آنها پيگيري کرد تا مرکز ديسک پيدا شود. قطر صفحه بينايي تقريباً mm 5/1 است و در حالت طبيعي لبه ديسک مسطح و کاملاً واضح است ولي معمولاً حاشيه نازال آن از حاشيه تمپورال وضوح کمتري دارد. درون ديسک بينايي فرورفتگي وجود دارد که کاپ فيزيولوژيک (Physiologic Cup) خوانده مي‌شود و رنگ آن بطور طبيعي سفيد مايل به زرد است و قطر افقي کاپ فيزيولوژيک کمتر از نصف قطر افقي ديسک يا صفحه بينايي است.

از سر عصب اپتيک (مرکز ديسک بينايي) دو شريان و دو وريد به داخل کره چشم وارد مي‌شوند که کمي بعد از ورود هر کدام به دو شاخه نازال و تمپورال تقسيم مي‌شوند. عروق وريدي نسبت به شريان‌ها تيره‌تر و قطورتر ( يا  = ) هستند در حالت طبيعي عبور شريان از روي وريد باعث فرورفتگي يا اتساع يا باريکي وريد در محل تقاطع نمي‌شود. در فرد سالم وريدهاي ديسک خودبه‌خود، داراي نبض هستند (نبض‌دار بودنشان معمولاً طبيعي بودن فشار مايع مغزي نخاعي را مطرح مي‌کند) ولي شريان‌ها نبض‌دار نيستند. کوچکي قطر شريان‌ها و ضخامت بيشتر در جدار آنها مانع از مشاهده نبض در آنها مي‌شود. قطر بيشتر وريدها و ضخامت کمتر آنها موجب مي‌شود تا موج عبور خون از شريان‌ها به وريدها منتقل مي‌شود و نبض‌دار ديده شوند. در صورتي که نبض وريد قابل مشاهده نبود با وارد آوردن مقادري فشار توسط انگشت به کره چشم و بالا بردن فشار داخل چشم ضربانات پديدار خواهند شد.

توجه شود که در هنگام معاينه ته چشم بايد عروق را تا حد ممکن دنبال کرده و مورد مشاهده قرار داد تا چنانچه عروق در قسمتي از مسير دچار اشکال بودند ناديده گرفته نشود.

آخرين بخش افتالموسکوپي ديدن شبکه مرکزي يا ماکولا يا لکه زرد است که به اندازه دو قطر ديسک (mu3) در سمت تمپورال صفحه بينايي واقع شده و در واقع ديد مرکزي ما را تأمين نمي‌کند. براي ديدن ماکولا مي‌بايست بيمار به نور افتالموسکوپ نگاه کند و چون با تابيدن مستقيم نور مردمک تا سرحد امکان کوچک مي‌شود نياز به گشاد کردن مردمک است؛ پس براي ديدن ماکولا و داشتن ميدان ديد وسيع‌تر (براي ديدن شبکيه) نياز به گشاد نمودن مردمک با قطره‌هاي پاراسمپاتوليتيک (نظير: آتروپين، هماتروپين، سيکلوپنتونيت) وجود دارد. بين اينگونه داروها به دليل نيمه عمر مناسب‌تر، معمولاً از هماتروپين استفاده مي‌شود. 
 
 
 افتالموسکوپي غير مستقيم: اين نوع افتالموسكپ دستگاهي است كه از آن بصورت دو چشمي استفاده مي‌نماييم لذا مشكل ديد دو بعدي در اينجا وجود ندارد – بزرگ‌نمايي آن هم 3-5 برابر است كه به ما اجازه جستجوي منطقه وسيع‌تري را مي‌دهد – كه البته به همان نسبت كم شدن بزرگنمايي از دقت آن هم كم مي‌شود. اين دستگاه به‌دليل مجموعه توانايي هاي ديگر – وسيله اي گرانقيمت است.   
 
اين روش افتالموسکوپي دور چشمي با نمايي سه بعدي است. بعلاوه با قرار دادن دستگاه روي پيشاني و به کار بردن عدسي با قدرت 14+ تا 30+ ديوپتري آزادي عمل بيشتري براي پزشک وجود دارد. بزرگ‌نمايي 5-4 برابر است. ميدان ديد بزرگ‌تري نيز به‌دست مي‌دهد و معمولاً فرد متخصص (چشم پزشک) از اين روش استفاده مي‌نمايد.

در انتها لازم به ذکر است که مهارت پيدا کردن در زمينه ديدن ته چشم براي تمام پزشکان امري ضروري است چرا که بسياري از بيماري هاي سيستميک (از جمله پرفشاري خون، ديابت، افزايش فشار داخل جمجمه به‌دلايل مختلف، بيماري‌هاي عفوني نظير جذام، سل و ...) نيز به چشم‌هاي بيماران اثر مي‌گذارند.

 براي ديدن لكه زرد – بايد از مريض خواست كه مستقيما به نور افتالموسكوپ نگاه كند و چون اين مساله باعث انجام تطابق و تنگ شدن مردمك مي‌شود لذا بايد مردمك را با داروهايي پاراسمپاتوليتيك مانند هماتروپين، سيكلوپنتونيت گشاد نمود . در مجموع با افتالموسكوپي مسقيم مي‌توان پي به بسياري از مشكلات چشم چه ايجاد شده توسط بيماري‌هاي سيستميك مانند بيماري قند، بيماري‌هاي عفوني ( مانند سل ) چه بيماري‌هاي خود چشم مانند كدورت عدسي، كنده شدن شبكيه، خونريزي‌هاي داخل چشم، آتروفي يا هيپ تروفي شبكيه و افزايش فشار داخل چشم (با اثر بر روي عروق) مي‌توان تشخيص داد.