«روش علمي» يا «Scientific method» در حقيقت همان روندي است كه در جريان يك تحقيق علمي روي مي‌دهد. محققان و دانشمندان براي حل علمي مسائل و يافتن پاسخ براي پرسش‌هاي خود روش علمي را بكار مي‌برند.
قبل از اينكه مطلب جديدي براتون بگذارم لازم ديدم توضيحاتي در مورد «روش علمي» بدم.
«روش علمي» يا «Scientific method» در حقيقت همان روندي است كه در جريان يك تحقيق علمي روي مي‌دهد. محققان و دانشمندان براي حل علمي مسائل و يافتن پاسخ براي پرسش‌هاي خود روش علمي را بكار مي‌برند. روش علمي روشي منطقي و استقرائي است كه مانند پله‌هاي نردبان از چند مرحله‌ي پشت سر هم تشكيل شده است.
جالب اينجاست كه بدانيد بنيانگذار روش علمي، دانشمند ايراني، ابن علي، حسن بن حسن بن هيثم يا ابن هيثم بوده است. ابن هيثم، فيزيك‌دان، رياضي‌دان، ستاره‌شناس و فيلسوف، پدر علم فيزيك نور (اپتيك) است. تجربيات و آزمايش‌هاي علمي او در زمينه‌ي شناخت نور، قوانين شكست و بازتاب است. اختراع ذره‌بين و دستگاهي كه بعدها با الگوگيري از آن دوربين عكاسي اختراع شد از دستاوردهاي برجسته‌ي اين دانشمند مسلمان است.
روشي كه او در حل مسائل پي گرفت او را بدعت‌گذار علوم كاربردي و فيزيك تجربي كرد. روش ابن هيثم در حدود 1000 سال پيش بسيار شبيه روش علمي مدرن است كه در قرن 20اُم تدوين و تهيه شده و امروزه به صورت زير در آمده است:
1- طرح يك سوال يا مساله
2- جمع‌آوري اطلاعات (با مطالعه‌ي يافته‌هاي افراد قبلي، آزمايش و مشاهده)
3- فرضيه‌سازي (يعني حدس و گمان زدن درباره‌ي علت پديده)
4- آزمايش فرضيه
5- جمع‌آوري و ثبت و آناليز داده‌ها (يافته‌ها)
6- تفسير داده‌ها، نتيجه‌گيري، نظريه‌سازي (يا نقطه‌ي شروع يك فرضيه‌سازي جديد)
7- تكرار آزمايش تا مطمئن شوند كه نتيجه اتفاقي نبوده است
8- انتشار گزارش
9- بازآزمايي يا آزمايش دوباره كه معمولا توسط دانشمندان ديگر انجام مي‌شود
البته دانشمندان انتظار ندارند كه پاسخ‌هاي همه‌ي پرسش‌هاي خود را با روش علمي بدست آورند. روش علمي فقط براي موضوعاتي كاربرد دارد كه بتوان آنها را در آزمايشگاه يا طبيعت مشاهده، اندازه‌گيري و آزمايش كرد.
روشي كه براي حل مساله در رياضي بكار مي‌رود طور ديگري است و از روش حل مسائل در ساير علوم پيروي نمي‌كند كه اصطلاحا به آن «روش رياضي» مي‌گويند.
روش علمي و روش رياضي در جزئيات با هم متفاوت‌اند اما به هر ترتيب هر دو با معلوم و مجهول سر و كار دارند و محقق در پي تفكيك اين دو از يكديگر است. در هر دو روش، محقق بايد درستي يا نادرستي پديده يا گزاره‌اي را به اثبات برساند و براي اين كار بايد يك مسير را انتخاب كند، به عقب برگردد و آن را بازبيني كند و در صورت اشتباه بودن يا عدم كسب نتيجه از مسير ديگري به پيش رود.
خُب! هدف من از گفتن همه‌ي اين حرف‌ها چه بود؟
در طي اين 9 مرحله از روش علمي كه شرح دادم، ما دائما با آزمايش، مشاهده و ثبت سروكار داريم. چيزي كه قصد داريم در طي اين سري از مطالب به آنها برسيم :
اول، اينكه هر سوالي كه در ذهنتون شكل مي‌گيره بنويسيد.
دوم، خوب ببينيد. چيزهايي كه مي‌بينيد، اگر ربطي به سوالاتتون داره، يادداشت كنيد.
سوم، دلايل و چيزهايي كه پيدا و ثبت كرديد را با وسائلي كه در اختيار داريد آزمايش كنيد.
چهارم، نتيجه‌ي هر آزمايش رو بنويسيد، طبقه بندي كنيد و داده‌هاتون رو در جدول قرار بديد. نمودار بكشيد و بايگاني كنيد و باز هم برگرديد و به داده‌هاتون نگاه كنيد. اگر آزمايشتون به نتيجه نرسيده سعي كنيد علتش رو حدس بزنيد. در مراحل آزمايش اشتباه كرديد يا اصلا آزمايشي كه طراحي كرديد مناسب نبوده است.
شايد با تغيير بخشي از آزمايش، مثلا با حذف يا اضافه كردن چند پارامتر به نتيجه برسيد.
در نهايت يادتون باشه راهي كه در علم پيموده مي‌شه، راه پر فراز و نشيبي است. گاهي يك مساله در طول حيات يك محقق براي او حل نشده باقي مي‌ماند و بعدها توسط افراد ديگر به اثبات مي‌رسد و گاهي هم در اثر يك تصادف يا شانس، نتايج خارق‌العاده‌اي بدست مي‌آيد.
ولي با همه‌ي اين دشواري‌ها رسيدن به نتايج هر چند كوچك، نيرو و انگيزه‌اي است كه دانشمندان را به پيش مي‌برد.