زنگ تفریح 233، آیا میدانید که چگونه زندگی مدرن امروز به طرز شگفتی وابسته به پلاستیک و پلیمرها شد؟ در این مطلب تاریخچهای مختصر از پیدایش مواد شیمیایی سنتزی که امروزه به نام پلیمر شناخته میشوند را میخوانیم.
الیاف ساخته دست بشر در تولید لباس، فرش و پرده مورد استفاده قرار میگیرند در حالیکه پلاستیکها در امور خانگی و صنعتی بیشماری و در مفاصل مصنوعی، در رنگها و مواد شوینده مورد استفاده قرار میگیرند که همگی اشکال مختلف استفاده از این کشف مهم هستند. نکتهای که معمولا فراموش میشود این هست که در آغاز قرن بیستم شیمی مولکولهای گسترده ناشناخته بود و سنتز آنها کاملا غیر قابل تصور بود.
مولکولهای گسترده
زمانیکه یک دانشمند آلمانی به نام هرمان استاودینگر (Hermann Staudinger) موضوع امکان وجود مولکولهای گستردهای که از هزاران اتم ساخته شدهاند را در دهه 1920 مطرح کرد، بسیاری از دانشمندان او را مورد تمسخر قرار دادند. تفکر غالب در آن زمان این بود که ساختار موادی نظیر لاستیک و باکلیت (نام بازرگانی؛ پلاستیک ساخته شده از فرمالدئید و فنول) در واقع مولکولهای بسیاری هستند که توسط یک نیروی ناشناخته به هم متصل شدهاند.
سنتز آلی
|
هرمان استاودینگر |
هرمان استاودینگر بر سر ادعای خود ماند و همراه با همکارانش، یک سری از مولکولهای آلی را که پلی (متانالها) خوانده میشدند را سنتز کرد. این ترکیبات زنجیرههای بلندی از واحدهای تکرار شونده بودند، که این واحدها -CH2O- بودند. این ترکیبات از اتصال تعداد بسیار زیادی مولکولهای متانال به هم ایجاد شده بودند. دانشمندان آلمانی زنجیرههایی با طولهای مختلف ساختند و نشان دادند که خواص آنها بسته به طول زنجیرهای آنها را ساخته متغیر است.
در ادامه، شیمیدانهایی که برای صنایع گسترده شیمیایی (Imperial Chemical Industries :ICI) کار میکردند، خیلی سریع پلیمری را کشف کردند که با مولکولهای آلی واکنش میداد، اتیلن که اکنون با نام اتن و بنزالدهید، در دما و فشار خیلی بالا شناخته میشود. این واکنش در تاثیر گزاری شکست خورد، ولی مقدار کمی از یک ماده سفید و مومی روی دیواره ظرف واکنش باقی میماند. این ماده پلی(اتن) یا پلیتن بود، و خیلی زود ICI متوجه شد که به یک ترکیب با پتانسیل کاربردی بسیار بالا دست یافته است.
این ماده جدید خواص بسیاری داشت که آن را ویژه میساخت. این ماده به راحتی به اشکال مختلف در میآمد و یک پوشش سخت و محکم بود و در مقابل آب رسوخ ناپذیر بود و در مقابل الکتیسیته نارسانا بود. این ماده در دهه 1930 کشف شد و خیلی سریع در جنگ جهانی دوم برای ایزوله کردن کابلهایی که برای تجهیزات رادارها توسط انگلیسیها مورد استفاده قرار میگرفتند به کار برده شد.
|
پلیتن
|
HDPE
توسعه صنایع پتروشیمی بعد از جنگ مواد خام مورد نیاز برای این محصول را فراهم کرد. سپس یک روش کاتالیزی برای تولید پلی اتن با چگالی بالا (HDPE) توسط کارل زایگر در مولهایم آلمان در سال 1950 کشف شد. هر دوی این پیشرفتها به این معنی بود که جهان هیچگاه تا زمانیکه استفادههای بیشتر و بیشتری برای پلاستیکهای کشف میشود به یک شکل نخواهد بود.
سریعا انواع پلیمرهای دیگری تولید شدند. بعضی از مهمترین این پلیمرها، پلی(پروپن) توسط گوییلیو ناتا (Guilio Natta)، نایلون توسط والاس کاروترز (Wallace Carothers) در آمریکا، پلی(یورتان)ها که در لیکرا (یک پلی(یورتان) معروف مورد استفاده در لباسهای ورزشی) مورد استفاده قرار گرفتند، و پلیاسترها بودند که خیلی زود ماده خام بسیار مهمی در صنعت پوشاک شدند.
تاریخچه توسعه پلیمرها در حال حاضر به انتهای خود نزدیک میشود. گسترشها و پیشرفتهایی که دائما ایجاد میشوند فرصتهای جدیدی برای مولکولهای جدید هستند. تنها زمان معلوم میند که چه مقدار دیگر ما بیشتر به این ترکیبات وابسته میشویم!