شناسنامه و کشف
بریلیوم عنصری سبک و مستحکم است که از آن در ساخت تلفنهای همراه، موشک و هواپیما استفاده میشود. کارگرانی که بریلیوم را استخراج میکنند، همواره نیاز به مراقبتهای خاص دارند، زیرا بریلیومی که در هوا قرار میگیرد، به عنوان مادهای به شدت سمی شناخته میشود. نام این عنصر از واژهی یونانی «بریلوس» اقتباس شده که از معادن بریل استخراج میشد. در این معادن مادهای تحت عنوان گلیکیس به معنای «شیرین» برداشت میشد که به طعم شیرین فلز بریلیوم اشاره دارد. اما شیمیدانها پس از کشف طعم شیرین این عنصر، دریافتند که بریلیوم به شدت سمی است و هرگز نباید آن را چشید. در واقع میبایست از این فلز، آلیاژهایش و نمک هایش فقط تحت دستورالعملهای خاصی استفاده کرد.
دکتر لئو پپر (Dr. Lew Pepper)، یک پزشک محقق در مرکز زیست شناسی سیستمهای طبیعی در کالج کوئینز میگوید: «بریلیوم در آژانس بین المللی تحقیقات سرطان به عنوان یک مادهی سرطانزا شناخته شده است. افرادی که به واسطهی شغلشان روزانه با این عنصر سر و کار دارند، مانند معدنچیان و پردازندگان فلزات، در معرض خطر سرطان ریه هستند.»
این عنصر با وجود سمی بودن، موارد استفادهی زیادی دارد. زیرا بریلیوم ویژگیهای منحصربه فردی دارد. مثلاً این فلز بسیار سبک است و در میان فلزات سبک یکی از بالاترین نقاط ذوب را دارد. بریلیوم مانند فولاد به رنگ خاکستری است و مدول کشسانی آن حدود یک سوم بیشتر از فولاد است. بریلیوم غیرمغناطیسی و در برابر اسیدنیتریک غلیظ مقاوم است. همچنین رسانایی حرارتی مناسبی دارد و در برابر اکسیداسیون هوا در دماهای معمولی مقاوم است.
شناسنامهی لیتیوم:
بر اساس اطلاعات آزمایشگاه ملی شتابدهندهی خطی جفرسون (Jefferson National Linear Accelerator Laboratory) مهمترین دادههای عنصر بریلیوم عبارتند از
• عدد اتمی (تعداد پروتونها در هسته): 4
• نماد اتمی (در جدول تناوبی): Be
• وزن اتمی (جرم متوسط اتم): 9.012182
• حالت فیزیکی در دمای اتاق: جامد
• چگالی: 1.85گرم بر سانتیمتر مکعب
• نقطهی ذوب: 1287 درجهی سانتیگراد
• نقطهی جوش: 2471 درجهی سانتیگراد
• <تعداد ایزوتوپها (اتم هایی از یک عنصر با تعداد متفاوت نوترون): 12 ایزوتوپ، که 1 ایزوتوپ آن پایدار است
• رایجترین ایزوتوپها: 9Be (با 100 درصد فراوانی طبیعی)
کشف بریلیوم و کاربردهای آن:
لوئیس نیکلاس واکوئلین
|
بریلیوم در سال 1798 توسط شیمیدان فرانسوی لوئیس نیکلاس واکوئلین (Louis Nicolas Vauquelin) کشف شد. او این فلز را از اکسید سبزرنگ بریل تشخیص داد. در سال 1828 دو شیمیدان موفق شدند بریلیوم را خالصسازی کنند. آن دو که فردریش ولر (Friedrich Wölhler) از آلمان و آنتون بوسی (Antoine Bussy) از فرانسه بودند، به طور جداگانه بریلیوم کلرید (BeCl2) را با پتاسیم واکنش دادند و توانستند طی یک جابجایی یگانه، بریلیوم را استخراج کنند. امروزه بریلیوم به طور معمول از معادن بریل و یا معادن برتراندیت طی فرآیندهای شیمیایی استخراج میشود و یا از طریق الکترولیز مخلوط بریلیوم کلرید مذاب و سدیم کلرید به دست میآید.
بریلیوم از 30 مادهی معدنی مختلف، از جمله برتراندیت (bertrandite)، بریل (beryl)، کریزوبریل (chrysoberyl) و فناسیت (phenacite) قابل استخراج است. بریل و برتراندیت از مهم ترین منابع تجاری این عنصر و ترکیبهای آن هستند. آلیاژ بریلیوم با فلز مس و یا نیکل در ساخت فنرها، ژیروسکوپ، اتصالات الکتریکی، الکترودهای جوش نقطهای و ابزار ضدجرقه استفاده میشود. آلیاژهای دیگر بریلیوم در ساخت هواپیماهایی با سرعت بالا و موشکها و همچنین فضاپیماها و ماهوارههای ارتباطی به کار میروند. بریلیوم-مس در قاب شیشهی جلوی اتوموبیل، دیسکهای ترمز، پرتوهای پشتیبانی و سایر اجزای شاتلهای فضایی نیز استفاده میشود.
بریلیوم به دلیل جذب نوتورون در دمای پایین در رآکتورهای هستهای به عنوان بازتاب دهنده مورد استفاده است. علاوه بر این، نقطهی ذوب بالای بریلیوم اکسید، آن را تبدیل به مادهای مفید برای فعالیتهای هستهای و کاربردهای سرامیکی کرده است.
منبع:
منابع مفید: