زنگ تفریح 266
عدد کوردینانسیون که با نام لیگاندشوندگی نیز شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در شیمی است که دانش آن به کریستالوگرافی بسیار کمک کرد. در این زنگ تفریح می‌خواهیم کمی بیش‌تر با این عدد آشنا شویم.
عدد کوردینانسی به تعداد اتم‌هایی که در مجاورت اتم مرکزی قرار دارند گفته می‌شود. که این دانش در زمینه‌های مختلف شیمی، مخصوصا در کریستالوگرافی مورد احتیاج است. عدد کوردینانسی در مبحث شیمی برای اولین بار توسط آلفرد ورنر (Alfered Werner) با تعریف تعداد کل اتم‌های مجاور اتم مرکزی یعنی مولکول یا یون‌های مجاور آن شناخته شد. در مبحث کریستالوگرافی عدد کوردینانسیون به عنوان تعداد اتم‌ها یا یون‌هایی است که به صورت کاملا یکسان در یک کریستال می‌باشند. برای مطالعه‌ی بیش‌تر در مورد کریستالوگرافی می‌توانید به زنگ تفریح شماره‌ی 234 مراجعه کنید.
چگونه می‌توان عدد کوردینانسی را محاسبه کرد؟
اگر از شما خواسته شود که عدد کوردینانسی ترکیبات مولکولی را محاسبه کنید یا خودتان مشتاق به دانستن عدد کوردیناسی یک ترکیب باشید می‌توانید با مراحلی که در ادامه گفته می‌شود آن را محاسبه کنید. اما قبل از شروع شما به فرمول شیمیایی صحیح آن ترکیب، جدول تناوبی، یک خودکار و یک ماشین حساب و یک ورقه‌ی کاغذ احتیاج دارید.
مرحله‌ی اول) ابتدا فرمول شیمیایی ترکیب را به خوبی بررسی کنید، اتم فلزی را که دقبقا در مرکز فرمول شیمیایی وجود دارد که معمولا یک فلز واسطه است را مشخص کنید. این فلز واسطه‌ی مرکزی را می‌توان با جدول تناوبی شناخت.
مرحله‌ی دوم) مسئله‌ی دیگری که باید جواب دهیم این است که اتم‌ها مولکول‌ها یا یونی که در مجاورت اتم فلز مرکزی قرار دارد را بشناسیم. این کار با مشاهده‌ی فرمول شیمیایی و یادداشت عناصری که در مجاورت فلز مرکزی قرار دارند انجام می‌گیرد.
مرحله‌ی سوم) حال باید ببینیم که فلز مرکزی با کدام اتم‌ها پیوند ایجاد کرده‌است. اگر فلز مرکزی تنها به یک عنصر متصل باشد تنها لازم است تعداد اتم‌های آن عنصر محاسبه شود اما اگر به یک مولکول یا یک یون متصل است باید تعداد کل اتم‌های موجود در مولکول را حساب کنیم.
مرحله‌ی چهارم) در آخرین مرحله با جمع تعداد اتم‌هایی که مستقیما به اتم مرکزی وصل شده‌اند می‌توان عدد کوردینانسی ترکیب را یافت. برای مثال عدد کوردینانسی کمپلکس -4[Mo(CN)8] بر مراحل بالا 8 می‌باشد.
عدد کوردینانسی فلزات واسطه معمولا بین 1 تا 12 است ولی بیش‌تر اعداد 2، 4و 6 دیده شده‌اند. برای مثال عدد کوردینانسی NaCl، 6 می‌باشد که به خاطر شکل مشبکی است که دارد. این عدد پس از محاسبه‌ی شعاع نسبی دو یون نسبت به هم به‌دست آمده است. همان‌طور که می‌دانید یون کاتیون نسبت به آنیون کوچک‌تر است، یون کاتیون سعی می‌کند که تا می‌تواند یون آنیون را در اطراف خود جمع کند این عمل تا جایی اتفاق می‌افتد که یون آنیون به یون آنیون دیگر برخورد نکند این شعاع را شعاع نسبی گویند.
عدد کوردینانسی و شعاع نسبی مربوط به آن:
شعاع نسبی مقدار شعاعی است که یون مثبت می‌تواند میان یون منفی تقسیم شود؛ در جداول زیر چند عدد کوردینانسی به همراه شعاع مربوطه آن قرار دارد:
بیش‌ترین عدد کوردینانسی شناخته شده برای توریم آمینو دی برانات (thorium aminodiboranate) است که در سال 2010 توسط کیف ایزاد (Keith Izod) به همراه گروهی از متخصصان شیمی کوردینانسی دانشگاه نیوکاسل کشف شد. عدد کوردینانسی مربوط به آن 15 بود.
این زنگ تفریح تنها یک آشنایی کوچک با علم بزرگ شیمی کوردینانسی است. در صورت تمایل برای یافتن اطلاعات بیش‌تر در مورد عدد کوردینانسی و درک بهتر آن شما را به خواندن مطالبی در مورد شعاع نسبی (radius ratio) و شبکه یونی (the ionic lattice) دعوت می‌کنم.