مفاهیم کلیدی: روان‌شناسی، خواندن، رنگ‌ها، ادراک، زمان عکس‌العمل
مشاهده علمي ۱۵۶
مقدمه:
آیا تا به حال سعی کرده‌اید به طور همزمان با یک دست به سر خود ضربه‌های آهسته بزنید و با دست دیگر شکم خود را مالش دهید؟ این فعالیت علمی چیزی شبیه به این کار است و می‌تواند دیدی درست از نحوه‌ی کار مغزتان به شما بدهد. چالش این فعالیت گفتن اسم رنگ‌هاست. به نظر کار ساده‌ای است، نه؟ اما تصور کنید که اسم رنگ‌ها جلوی چشمانتان باشند و مجبور باشید رنگ نوشته را تشخیص دهید. این فعالیتی سرگرم‌کننده است که می‌توانید با اعضای خانواده یا دوستان در اوقات فراغت خود انجام دهید.
پیش‌زمینه:
این فعالیت تلاشی است برای فهم فرآیندهای فکری که شامل توجه، ادراک، خواندن و نام‌گذاری هستند. این فرآیندها چگونه در مغز اتفاق می‌افتند؟ در این آزمایش سعی داریم پدیده‌ای به نام اثر استروپ که اولین بار در سال ۱۹۳۵ در یک مقاله‌ی روان‌شناسی تجربی معروف توسط John Ridley Stroop توصیف شد را مورد بررسی قرار دهیم.
اثر استروپ از کلمات چاپ شده در رنگ‌های مختلف (مانند قرمز، سبز یا آبی) استفاده می‌کند و نشان می‌دهد که زمانی که این کلمات چاپ شده خود اسم رنگ‌ها باشند، می‌تواند بر سرعت فرد در گفتن اسم رنگی که مشاهده می‌کند تأثیر بگذارد. برای مثال، اگر کلمه‌ی قرمز با رنگ زرد چاپ شده باشد، زمان متفاوتی برای فرد لازم است تا اسم رنگ یعنی زرد را بگوید، در مقایسه با حالتی که کلمه‌ی قرمز با رنگ قرمز چاپ شده باشد. تفاوت دقیق میان زمان گفتن اسم رنگ‌ها در این حالت چقدر است؟ فعالیت علمی زیر را با دوستان خود انجام دهید تا پاسخ این سوال را بیابید.
مواد و وسایل مورد نیاز:
ده کاغذ یادداشت در ابعاد سه در پنج اینچ (می‌توانید به جای آن از کارت‌های کمتر با ابعاد بزرگتر یا کارت‌های بیشتر با ابعاد کوچکتر استفاده کنید.)
قیچی
خط‌کش (اختیاری)
ماژیک رنگی در پنچ رنگ مختلف (این پنج رنگ باید کاملاً با هم متفاوت باشند، مانند سبز، قهوه‌ای، آبی، قرمز و زرد)
تایمر یا کرنومتر
حداقل سه داوطلب برای انجام آزمایش
آماده‌سازی:
یک کاغذ یادداشت را به صورت عمودی نگه دارید و آن را دو بار ببرید تا سه تکه کاغذ کوچکتر هر کدام در ابعاد ۳ در ۱.۶ اینچ حاصل شود. این کار را با همه‌ی ده کاغذ یادداشت انجام دهید تا در نهایت سی کارت کوچک داشته باشید.
روی پانزده عدد از این کارت‌ها با ماژیک رنگی نام رنگ ماژیک را بنویسید. برای مثال، می‌توانید با ماژیک سبز کلمه‌ی سبز را روی یکی از کارت‌ها بنویسید. از هر کدام از این پنج رنگ سه کارت تهیه کنید. (به این ترتیب برای مثال از رنگ سبز سه کارت با کلمه‌ی سبز روی آنها، از رنگ قهوه‌ای سه کارت با کلمه‌ی قهوه‌ای روی آنها و ... خواهید داشت.)
روی پانزده کارت باقی‌مانده از سی کارت، از همان ماژیک‌ها استفاده کنید اما این بار اسم رنگی را روی کارت بنویسید که مطابق با رنگ جوهر ماژیک نباشد. برای مثال با ماژیک سبز کلمه‌ی آبی را روی یکی از این کارت‌ها بنویسید. این بار نیز از هر کدام از پنج ماژیک برای نوشتن روی سه کارت استفاده کنید.
دو دسته‌ی پانزده‌تایی کارت را به طور جداگانه نگه دارید.
روش کار:
داوطلب اول خود را آماده کنید و روش کار را برای او توضیح دهید. بگویید که دسته‌ای کارت به او داده می‌شود و روی هر کارت کلمه‌ای با جوهر رنگی نوشته شده است. او وظیفه دارد رنگ جوهر نوشته را در کمترین زمان و بدون اشتباه بگوید.
هنگامی که هر دوی شما آماده بودید، یکی از دو دسته‌ی پانزده‌تایی کارت را به داوطلب بدهید و زمان لازم برای گفتن رنگ تمام کارت‌ها را اندازه بگیرید. چه زمانی طول می‌کشد تا داوطلب بتواند رنگ جوهر نوشته‌ی تمام پانزده کارت را به درستی بگوید؟
در مرحله‌ی بعد به همین داوطلب دسته‌ی پانزده‌تایی دوم کارت‌ها را بدهید و مجدداً زمان را اندازه بگیرید. چه مدت طول می-کشد تا داوطلب بتواند به درستی جوهر نوشته‌ی تمام پانزده کارت دسته را بگوید؟
همین دو مرحله را با داوطلبان دیگری که دارید تکرار کنید. برای هر کدام از آنها، دسته‌ی پانزده‌تایی که کار را با آن شروع می‌کنید تعویض کنید.
به طور کلی، داوطلبان برای گفتن اسم رنگ‌های کدام دسته از کارت‌ها به زمان بیشتری نیاز دارند، دسته‌ای که در آن اسم و رنگ جوهر یکسان هستند یا دسته‌ای که در آن رنگ نوشته با اسم رنگ متفاوت است؟ به نظر شما چرا نتایج این گونه است؟
آزمایش‌های تکمیلی:
می‌توانید این فعالیت را یک مرتبه‌ی دیگر انجام دهید اما این بار دو دسته کارت یکی با اسم رنگ‌هایی مطابق با رنگ جوهر و دیگری با اسم رنگ‌هایی که همگی با جوهر سیاه نوشته شده‌اند را بررسی کنید. آیا می‌توانید تفاوتی در میزان راحتی افراد در خواندن اسم رنگ‌ها بر اساس اینکه جوهر نوشته همرنگ اسم رنگ باشد یا نه حس کنید؟
فعالیت علمی بالا را یک بار دیگر انجام دهید و این مرتبه کارت‌ها را برعکس (پایین به بالا) به افراد نشان دهید. آیا در این حالت نیز اثر استروپ را در افراد مشاهده می‌کنید؟
مشاهده و نتیجه‌گیری:
آیا داوطلبان در گفتن اسم رنگ‌هایی که در آن جوهر با کلمه‌ی نوشته شده یکسان است در مقایسه با حالتی که جوهر و اسم رنگ یکسان نیست بهتر و سریع‌تر عمل می‌کنند؟
اثر استروپ نشان می‌دهد زمانی که یک اسم رنگ با جوهری به همان رنگ چاپ شود، افراد می‌توانند نام آن را بسیار سریع‌تر از زمانی بگویند که اسم رنگ و جوهری که کلمه با آن چاپ شده است یکسان نیست. (برای مثال، زمانی که با جوهر آبی کلمه‌ی آبی را روی کاغذ بنویسید، فرد می‌تواند بسیار سریع‌تر اسم رنگ را در مقایسه با حالتی بگوید که با جوهر آبی کلمه‌ی سبز نوشته شده باشد.) با انجام این فعالیت علمی نیز باید به همین نتیجه رسیده باشید. به عنوان مثال، ممکن است مشاهده کرده باشید که حدود سیزده تا هفده ثانیه برای انجام دسته‌ی کارت‌ها با رنگ جوهر مطابق با کلمه و حدود بیست تا بیست و پنج ثانیه برای انجام دسته‌ی کارت‌ها با رنگ جوهر متفاوت با کلمه برای داوطلبان زمان لازم است.
یک توضیح برای اثر استروپ تداخل است. از اولین سال‌های مدرسه، خواندن جزو اعمالی است که افراد روزانه آن را انجام می‌دهند. ما آنقدر در خواندن تبحر پیدا می‌کنیم که به صورت خودکار کلمات را می‌خوانیم. زمانی که از ما خواسته می‌شود اسم رنگ جوهر کلمه را به جای خود کلمه بگوییم، این توانایی خواندن خودکار کلمات با کاری که قصد داریم انجام دهیم (گفتن اسم رنگ جوهر کلمه) تداخل پیدا می‌کند. این اثر تداخلی به دانشمندان امکان آن را می‌دهد که نحوه‌ی کار مغز را بررسی کنند.
منبع:
Seeing Science
منابع مفيد:
مغز انسان
منشا رنگ‌ها در جهان زنده
ترکيب رنگ‌ها
شيمي رنگ-۱
حقه‌هاي ذهني
طبقه‌بندي رنگ
هنرمندي که عينک‌هاي اصلاح کور رنگي تست مي‌کند!
پوستين‌هايي با رنگ‌هاي متغير
مغز انديشه روان
چرا رنگ چشم‌ها متفاوت است؟
رنگ
مغز انسان
اثر استروپ
رنگ‌ها: عصب شناسي-دانشگاه واشنگتن
Stroop