مقدمه:

آیا به ثبت لحظات مهم و خاطره‌انگیز با دوربین عکاسی علاقه دارید؟ ثبت عکس‌های زیبا از اتفاقات مهم زندگی بسیار با ارزش است. و در مقابل اگر عکسی که می‌گیرید آن چیزی نباشد که در نظر داشته باشید، بسیار ناامید خواهید شد. ممکن است برایتان سوال شده باشد که چرا بعضی عکس‌ها بسیار زیبا و مسحورکننده هستند، درحالیکه برخی دیگر خسته کننده و با جذابیت کمترند. ایجاد یک تصویر تأثیرگذار ساده‌تر از آن است که فکر می‌کنید.

برخی از قوانین ترکیب‌بندی (Composition) قرن‌هاست که مورد استفاده قرار می‌گیرند، مانند قانون یک سوم و قانون میانگین طلایی. آیا تنها این قوانین در عکس‌های تأثیرگذار رعایت می‌شوند یا اینکه نکات دیگری نیز باید رعایت شوند؟ آیا با کار بدون این قوانین می‌توان عکس‌های بهتری گرفت؟ آیا اشکال دیگر هنر مانند نقاشی نیز از همین قوانین پیروی می‌کنند؟

 در این فعالیت علمی شما آثار عکاسی را بررسی خواهید کرد و در مورد کاربرد این قوانین ترکیب‌بندی در آنها تحقیق خواهید نمود.

پیش‌زمینه:

در کلاس‌های عکاسی برخی از قوانین ساده‌ی ترکیب‌بندی به هنرجویان آموزش داده می‌شود تا بتوانند عکس‌های جذابی بگیرند. یکی از این قوانین مهم قانون یک سوم است. برای به‌کارگیری این قانون کافی است به منظره‌یاب دوربین عکاسی خود نگاه کنید و قاب تصویر (فریم) را هم به صورت عمودی و هم به صورت افقی به سه قسمت مساوی تقسیم کنید. حال سعی کنید اجسامی که مد نظر دارید در تصویر روی این خطوط تقسیم کننده یا در محل تقاطع آنها باشند. در برخی دوربین‌های عکاسی می‌توانید این خطوط را در منظره‌یاب مشاهده کنید.

قانون دیگر که نسبت به قانون یک سوم کمتر معروف است اما به همان میزان کارآیی دارد قانون میانگین طلایی است. در این قانون تأکید بر قطر قاب است. برای استفاده از این قانون به صورت ذهنی یک قطر از قاب را تصور کنید که از یک گوشه به گوشه‌ی مقابل خود کشیده شده است. همچنین تصور کنید این خط توسط دو نقطه به سه قسمت مساوی تقسیم شده است. حال این نقطه‌ها را به گوشه‌های باقی مانده از قاب تصویر متصل کنید. در مورد این قانون نیز باید عناصر اصلی تصویر را در امتداد این خطوط یا محل تقاطع آنها (نقطه‌ها) قرار دهید. اکنون که با دو مفهوم اصلی در ترکیب‌بندی آشنا شده‌اید، وقت آن رسیده است که عکس‌های چاپ شده‌ی عکاسان را بررسی کنید و ببینید که در چه مواقعی آنها از این قوانین استفاده کرده‌اند و در چه حالاتی این قوانین را به کار نبرده‌اند.

مواد و وسایل مورد نیاز:

یک کتاب عکس (بهتر است کتابی را انتخاب کنید که در آن آثار عکاسان مختلف با سبک‌های متفاوت وجود داشته باشد. البته در صورت تمایل می‌توانید آثار یک عکاس را مورد بررسی قرار دهید. همچنین می‌توانید عکس‌هایی در رابطه با موضوعی خاص مانند طبیعت را انتخاب کنید. در صورتی که به کتاب عکس دسترسی ندارید از عکس‌های داخل مجلات یا روزنامه‌ها استفاده کنید.)

 دو ماژیک دائمی با رنگ‌های متفاوت

 دو فیلم یا طلق شفاف

 خط‌کش

 کاغذ و خودکار

آماده‌سازی:

یک اندازه‌ی خاص برای عکس‌هایی که می‌خواهید بررسی کنید انتخاب کنید. این اندازه باید کوچکتر از اندازه‌ی طلق‌تان باشد و عکس‌های زیادی در این ابعاد در اختیار داشته باشید. 

 با ماژیک دائمی به اندازه‌ی ابعاد مورد نظرتان برای عکس یک قاب روی طلق شفاف بکشید.

 دو خط عمودی موازی با هم طوری در قاب روی طلق بکشید که قاب به سه نوار افقی مساوی تقسیم شود. از این خطوط برای بررسی قانون یک سوم در جهت افقی استفاده خواهید کرد.

 دو خط عمودی موازی با هم را طوری در قاب روی طلق رسم کنید که قاب به سه نوار عمودی مساوی تقسیم شود. از این خطوط برای بررسی قانون یک سوم در جهت عمودی استفاده خواهد شد.

 با یک ماژیک دائمی با رنگ متفاوت محل تقاطع خطوط افقی و عمودی را به صورت نقطه علامت بزنید. با استفاده از این نقاط بررسی خواهید کرد که آیا عناصر اصلی تصویر در محل تقاطع خطوط افقی و عمودی قرار دارند یا خیر. طلقی که آماده کردید برای بررسی کامل قانون یک سوم است.

 حال با ماژیک دائمی روی طلق دوم الگوی قانون میانگین طلایی را رسم کنید. ابتدا به اندازه‌ی ابعاد مورد نظرتان یک قاب روی طلق رسم کنید.

 یک قطر از این مستطیل را با وصل کردن دو گوشه‌ی مقابل هم از آن رسم کنید. به نظرتان چرا تنها به یک قطر نیاز دارید؟ قاب را بچرخانید. آیا تفاوتی مشاهده می‌کنید؟ اگر آن را برگردانید چه اتفاقی می‌افتد؟

 دو نقطه از قطر را پیدا کنید که طول آن را به سه بخش مساوی تقسیم کنند. این دو نقطه را با ماژیک دائمی با رنگ متفاوت علامت بزنید.

 حال با ماژیک اول هر کدام از این دو نقطه را با یک خط مستقیم به نزدیک‌ترین گوشه‌ی آن متصل کنید. اکنون الگوی قانون میانگین طلایی برای بررسی عکس‌ها آماده است.

 جدولی برای ثبت نتایج خود به این صورت آماده کنید: روی یک کاغذ ستونی برای هر کدام از این پنج مورد تشکیل دهید: قانون یک سوم افقی، قانون یک سوم عمودی، قانون یک سوم افقی و عمودی، قانون میانگین طلایی و بدون قانون.

روش کار:

عکس‌های داخل کتاب را نگاه کنید. سعی کنید در مورد عکس‌هایی که هم‌اندازه با ابعاد انتخابی شما هستند قانون استفاده شده را حدس بزنید. آیا خطوطی واضح در عکس می‌بینید که مطابق با خطوط افقی یا عمودی یک سوم باشند؟ سوژه‌ی اصلی عکس روی خط یک سوم افقی قرار دارد یا خط یک سوم عمودی یا در محل تقاطع این خطوط؟ در این صورت احتمالاً عکس از قانون یک سوم پیروی می‌کند. برای بررسی قانون میانگین طلایی به دنبال تصویری خاص در امتداد قطر باشید. آیا سوژه‌ی اصلی عکس در طول بخش‌های سه تایی روی قطر قرار دارد؟

 در ادامه شما هر عکسی که بررسی می‌کنید را در یکی از ستون‌های جدول قرار می‌دهید. توجه داشته باشید که توضیح کاملی از عکس‌ها در جدول بنویسید زیرا ممکن است لازم باشد مجدداً به عکس‌ها رجوع کنید. بهتر است شماره‌ی صفحه، عنوان عکس، تاریخ آن و نام عکاس را یادداشت کنید. 

 طلق مربوط به قانون یک سوم را روی عکس قرار دهید. آیا تصویر از قانون یک سوم افقی، یک سوم عمودی یا هر دو پیروی می‌کند؟ توجه داشته باشید که وجود تنها یک خط یک سوم افقی یا عمودی نیز برای پیروی از این قانون‌ها کافی است. اگر یک سوژه‌ی اصلی عکس در محل تقاطع خطوط افقی و عمودی قرار دارد آن را جزو دسته‌ی پیروی‌کننده از قانون یک سوم افقی و عمودی به حساب بیاورید. اگر عکسی از قانون یک سوم پیروی می‌کند آن را در ستون مناسب خود در جدول قرار دهید. اگر قانون مربوط به عکسی تا این مرحله شناسایی شد می‌توانید دو مرحله‌ی بعد را رد کنید و به عکس دیگری بپردازید.

 طلق مربوط به قانون میانگین طلایی را روی عکس قرار دهید. آیا تصویر از قانون میانگین طلایی پیروی می‌کند؟ فراموش نکنید که می‌توانید الگو را برگردانید تا تصویر را در جهت قطر دوم نیز بررسی کنید. در صورت پیروی عکس از این قانون اطلاعات مربوط به آن را در ستون مربوط به خود یادداشت کنید و بدون انجام مرحله‌ی بعد به سراغ عکس دیگری بروید.

 چنانچه عکس از هیچ کدام از این قوانین پایه‌ای ترکیب‌بندی پیروی نمی‌کند اطلاعات مربوط به آن را در ستون بدون قانون یادداشت کنید.

 عکس‌های بیشتری را بررسی و طبقه‌بندی کنید و تا جایی که می‌توانید اطلاعات جدولتان را افزایش دهید. اطلاعات بیشتر دید بهتری در مورد پیروی عکس‌ها از قوانین ترکیب‌بندی می‌دهد.

 پس از جمع‌آوری اطلاعات کافی تعداد عکس‌های مربوط به هر ستون را بشمارید و عدد را در پایین هر ستون بنویسید. آیا این اعداد الگوی خاصی را نشان می‌دهند؟ آیا یک قانون بیشتر از قوانین دیگر در عکس‌ها استفاده می‌شود؟

 به طور کلی از میان عکس‌های بررسی شده چه تعداد از قوانین ترکیب‌بندی پیروی می‌کنند؟ این تعداد در مقایسه با تعداد عکس‌هایی که از هیچ قانونی پیروی نمی‌کنند چگونه است؟ از این بررسی‌ها چه نتیجه‌ای می‌گیرید؟ آیا پیروی از این قوانین در تمام عکس‌ها اجباری است یا این قانون‌ها صرفاً راهنمایی‌هایی برای بهتر شدن عکس‌ها هستند؟ حتی ممکن است به این نتیجه رسیده باشید که عکس‌های بررسی شده آثاری هنری هستند که از هیچ قانونی پیروی نمی‌کنند.

آزمایش‌های تکمیلی:

یک نمودار میله‌ای یا دایره‌ای برای تعداد کل عکس‌های پیروی کننده از قوانین در مقابل عکس‌هایی که از هیچ قانونی پیروی نمی‌کنند رسم کنید. آیا نتیجه‌گیری بر اساس نمودار تصویری آسان‌تر از مقایسه‌ی اعداد است؟ آیا با بررسی نمودارها می‌توانید کسری از کل عکس‌ها که از قانونی پیروی می‌کنند یا نمی‌کنند را حدس بزنید؟ همچنین می‌توانید یک نمودار میله‌ای یا دایره‌ای از تعداد عکس‌های پیروی کننده از هر قانون به طور جداگانه رسم کنید. آیا درک این نمودار آسان‌تر از درک اعدادی است که به دست آورده‌اید؟

 سعی کنید با یک دوربین عکاسی این قوانین را در عکاسی به کار ببرید. به نظرتان استفاده از این قوانین ظاهر عکس‌هایتان را تغییر خواهد داد؟ همچنین می‌توانید کادر عکس‌های خود را به صورت دیجیتالی با نرم‌افزارهای ویرایش عکس عوض کنید تا تصویر از یک قانون ترکیب‌بندی پیروی کند. آیا اعمال این تغییرات تأثیری بر ظاهر عکس‌هایتان می‌گذارد؟

 تمرکز این فعالیت علمی بر روی عناصر اصلی عکس است. عکاسان می‌توانند ترکیب‌بندی‌های متفاوتی برای پس‌زمینه، پیش‌زمینه و سوژه‌ی عکس به کار ببرند. آیا می‌توانید برخی از قوانین ترکیب‌بندی استفاده شده توسط عکاسان برای بخش‌های مختلف عکس را شناسایی کنید؟

 بررسی کنید که آیا برخی از قوانین در سبک خاصی از عکاسی بیشتر به کار می‌روند یا خیر. به نظرتان این قوانین تأثیر یکسانی بر انواع عکس‌ها دارند؟

 قوانین یک سوم و میانگین طلایی در عکاسی بسیار شناخته شده هستند. به نظرتان این قوانین در انواع دیگر کارهای هنری نیز کاربرد دارند؟ در این زمینه بیشتر تحقیق کنید.

مشاهده و نتیجه‌گیری:

آیا در برخی از عکس‌ها یکی از این قوانین رعایت شده است و برخی دیگر از عکس‌ها از هیچ قانونی پیروی نمی‌کنند؟ تناسب عنصری مهم در ترکیب‌بندی و یک ابزار عالی برای ایجاد تصویری متعادل و جذاب است. اما تنها این عنصر اهمیت ندارد، بلکه عناصر دیگری از جمله شکل و رنگ و ... نیز باید در نظر گرفته شوند. نتیجه آن که قوانین یک سوم و میانگین طلایی اگرچه بسیار مفید هستند، در تمام عکس‌ها رعایت نمی‌شوند. تصمیم در این زمینه به عهده‌ی عکاس است که قصد گرفتن چه عکسی را دارد.

احتمالاً متوجه شده‌اید که این دو قانون پایه‌ای ترکیب‌بندی در برخی از عکس‌ها بسیار کاربرد دارند. اما در برخی دیگر از عکس‌ها مانند کلوزآپ که در آنها تقارن اهمیت دارد باید سوژه‌ی اصلی عکس در مرکز تصویر باشد. عکاسان حرفه‌ای ممکن است از قوانین ترکیب‌بندی بر اساس نسبت طلایی استفاده کنند که منجر به ایجاد تصاویری جذاب می-شود. در مورد نسبت طلایی بیشتر تحقیق کنید و نمونه‌های هنری با استفاده از این اصل را بیابید.

منبع:

Comelling Compositions

منابع مفید: 

شیمی عکاسی 

رشته عکاسی

آینه و تصویرها

جعبه عکاسی

عکاس بی تجربه

عکاسی-ویکیپدیا

قانون یک سوم-ویکیپدیا

ترکیب بندی-ویکیپدیا

Golden section and photography

Golden ratio