مشاهدهی شماره ۸۶
در آزمایش قبل (مشاهدهی علمی 85) با رفتار شناساگر متیلنبلو (Methylene blue) در برابر اکسایش آشنا شدید. در این آزمایش قصد داریم شما را با رفتار شناساگری دیگر به نام ایندیگو (Indigo) در برابر اکسایش آشنا کنیم.
رنگدانهی ایندیگو یا رنگ نیل یک نوع آمیزه طبیعی و آلی با رنگ آبی خاصی(نیلی) است. در گذشته، نیل به صورت طبیعی از گیاهان گرفته میشد و این فرایند از نظر اقتصادی بسیار مهم بود، چرا که رنگ آبی بسیار کمیاب بود. اما امروزه، هزاران تن نیلی که سالانه تولید میشود، به صورت مصنوعی به دست میآید. رنگ آبی شلوارهای جین از نیل است.
مواد و وسایل لازم
• بالن 250 میلیلیتری با درپوش لاستیکی
• 100میلی لیتر آبمقطر
• 100 میلیلیتر NaOH 5%
• 5 گرم گلوکز
• 1-2 میلیلیتر محلول آبی 0.1% ایندیگو
• دستکش
• عینک محافظ
• قطره چکان
|
|
در یک بالن 250 میلیلیتری، 100 میلیلیتر NaOH 5% اضافه کنید. سپس 5 گرم گلوکز به محتوی بالن اضافه کنید و اجازه دهید تا آن هم خوب حل شود. با چرخش گردابی حل شدن آن را سرعت ببخشید. سپس 2-1 میلیلیتر ایندیگو (رنگدانه آبی) به محتویات بالن اضافه کنید. به محض اضافه کردن محلول زرد-سبز میشود. اجازه دهید بالن ساکن باشد. محلول به آرامی به رنگ زرد متمایل می شود تا اینکه کاملا زرد دیده می شود.
بالن محتوی محلول زرد را برای مدتی تکان دهید. مشاهده میکنید که کمکم محلول داخل بالن سبز میشود. بعد از متوقف شدن تکان دادن، محلول قرمز رنگ میشود و پس از مدتی مجددا زرد میشود، شما میتوانید این زردرنگ شدن و سبزشدن را تا چندین بار انجام دهید و از این کار لذت ببرید.
این واکنش نمایشی، نمونهای از واکنش اکسایش-کاهش است. ایندیگو در حالت اکسید شدهی خود به رنگ سبز است. و وقتی دستخوش کاهش میشود، به رنگ زرد تبدیل میشود. در حالت بینابینی هم به رنگ قرمز است.
بالن حاوی سود، گلوکز و رنگدانه ایندیگو است. در یک محلول قلیایی، گلوکز به عنوان یک کاهنده عمل میکند و رنگدانه ایندیگو را که به رنگ آبی است احیا میکند. شکل احیا شدهی رنگدانه ایندیگو زردرنگ است. به همین خاطر است که محلول تهیه شده، زرد میشود.
اما به محض تکاندادن بالن، اکسیژن هوا وارد محلول میشود و فرم زردرنگ ایندیگو را اکسید میکند و مجددا رنگ سبز ظاهر میشود. با بیحرکت ماندن بالن، اکسیژن از محلول خارج میشود و مجددا رنگدانهی ایندیگو توسط گلوکز به فرم زردرنگ خود احیا میشود. محتویات بالن ضمن تبدیل از سبز (فرماکسیده) به زرد (فرمکاهیده) از حدواسط قرمز عبور میکند. به همین خاطر است که ابتدا محتویات بالن قرمز و سپس زرد میشود. این تبدیل رنگ بر اثر تکاندادن تا زمانی که همهی گلوکز وارد واکنش شود، ادامه خواهد داشت.
نویسنده: عاطفه قویدست
دانشجوی دکتری شیمی آلی
دانشگاه گیلان