بررسي زمين‌لرزه‌هاي گذشته و حال نپال، نتايج شگفت‌آوري را براي محققان به ارمغان آورده است.
زلزله‌ي ويرانگر منطقه‌ي گورخا (Gorkha) در ماه آوريل سال ۲۰۱۵ با شدت ۷.۸ در مقياس ريشتر رخ داد. جالب اينجاست که اين زلزله‌ي قدرتمند، موجب شد.
زمين اندکي رانش داشته باشد و در نهايت به درياچه‌هاي يخي اطراف نيز آسيب بسيار کمي وارد شد. خسارت‌هاي ناشي از اين زلزله کمتر از حد انتظار بود، با وجودي که شواهد نشان مي‌دهد زمين‌لرزه‌هاي نپال در دوران قرون وسطي، باعث بروز تغيير و تحول‌هاي چشمگيري در چشم‌انداز منطقه شده‌اند. يافته‌هاي تازه‌ي زمين‌شناسي نپال در دو مقاله در مجله‌ي علم ( journal Science) به چاپ رسيدند. همچنين دانشمنداني از ناسا و سه دانشگاه ديگر يافته‌هاي خود را درباره‌ي زمين‌لرزه‌هاي نپال در کنفرانس پاييز اتحاديه‌ي ژئوفيزيک آمريکا (American Geophysical Union) در سان فرانسيسکو تشريح کردند. اين پژوهش‌ها به دنبال يافتن نحوه‌ي رفتار زلزله‌هاي بعدي و تأثير آن‌ها بر زمين‌هاي هيماليا و ساکنان آن هستند.
بررسي‌هاي مربوط به زلزله‌ي گورخا در آوريل سال ۲۰۱۵، به سرپرستي جفري کارگل (Jeffrey Kargel)، محقق ارشد عضو گروه هيدرولوژي و منابع آب در دانشگاه آريزونا انجام مي‌شوند. اين گروه پژوهشي با استفاده از تصاوير ماهواره‌اي ده ماهواره از چهار کشور، مناطقي را که رانش زمين در آن‌ها رخ داده بود به ويژه مناطق کوهستاني را شناسايي کردند. گزارش‌هاي رسانه‌ها، اطلاعات شاهدان عيني و بررسي ميداني به وسيله‌ي هليکوپتر نيز داده‌هاي ماهواره‌اي را تکميل مي‌کردند. محققان براي ايجاد تمايز ميان رانش زمين ناشي از زلزله و رانش زمين ناشي از باران‌هاي شديد موسمي، آناليزهاي خود را به دوره‌ي زماني ميان زلزله و آغاز فصل باران‌هاي موسمي محدود کردند.
 |
اين گروه پژوهشي دريافتند که زمين‌لرزه‌ي گورخا موجب ايجاد ۴۳۱۲ مورد رانش زمين در مدت شش هفته شده است که نسبت به پيامدهاي ساير زمين‌لرزه‌هاي مشابه در اين منطقه، نسبتاً کمتر است. همچنين محققان با بررسي درياچه‌هاي يخي منطقه دريافتند که از ۴۹۱ درياچه، فقط ۹ مورد تحت تأثير رانش زمين قرار گرفته‌اند. تصاوير ماهواره‌اي نيز هيچ شواهدي را از جاري شدن سيل از اين درياچه‌ها نشان نمي‌دادند. کارگل مي‌گويد: «اين زمين‌لرزه واقعاً فجيع بود. ۹۰۰۰ نفر در چهار کشور جان خود را از دست دادند و بيشترين کشته‌ها متعلق به کشور نپال بودند. با وجود اين، چنين زلزله‌اي مي‌توانست ابعاد بسيار گسترده‌تر و پيامدهاي به مراتب بدتري به همراه داشته باشد.»
محققان در هنگام شناسايي مکان‌هاي رانش زمين و شدت آن‌ها، يک الگوي پيش‌بيني نشده از رانش زمين را مشاهده کردند که در آن محدوده رخ داده بود. اريک فيلدينگ (Eric Fielding)،يکي از پژوهشگران که از آزمايشگاه جت رانشي ناسا (NASA's Jet Propulsion Laboratory) در‌اين پروژه شرکت داشت، از تصاوير ماهواره‌اي راداري استفاده کرده و نقشه‌اي را از نواحي بالا آمده و پايين رفته‌ي زمين تهيه کرد. او توجه شد که در برخي نواحي به علت بروز زلزله زمين تا ۱.۴ متر شکست داشته و به پايين رفته است، در حالي که در بعضي از مناطق تا ۱.۵ متر بالا آمده است.
دانشمندان با وجود همپوشاني ميان نقشه‌ي فيلدينگ و نقشه‌ي رانش‌هاي زمين، به بررسي رابطه‌ي ميان اين دو پديده پرداختند. در نهايت آن‌ها دريافتند که رانش زمين بيشتر در مناطقي رخ داده که زمين دچار شکست و پايين افتادگي شده بود. اين الگو تا آن زمان در هيچ جاي ديگري ديده نشده بود و براي دانشمندان جالب توجه بود. هم اکنون محققان در حال تحقيق در‌اين باره هستند که چرا تعداد رانش‌هاي زمين کمتر از حد انتظار بوده و چرا اين رانش‌ها چنين الگويي را براي توزيع نشان مي‌دهند. يکي از پاسخ‌هاي احتمالي اين است که‌اين زلزله نسبت به زمين‌لرزه‌هاي مشابه، موجب‌ايجاد تکان‌هاي کمتري در سطح زمين شده است.
 |
فيلدينگ در‌اين باره مي‌گويد: «زمين شناسان با استفاده از ثبت تعداد لرزه‌ها به وسيله‌ي لرزه سنج دريافته‌اند که در مناطق مختلف مانند کاتماندو، تعداد لرزه‌ها کمتر از زلزله‌هاي مشابه قبلي است و اگر اين موضوع را در کنار تعداد کمتر رانش‌هاي زمين قرار دهيم، نتيجه مي‌گيريم که لرزه‌هاي کل اين ناحيه کمتر شده است.» کارگل مي‌گويد: «زلزله‌ي گورخا اطلاعات جديد و مهمي را درباره‌ي فعاليت‌هاي زمين به ما داد. ما دريافتيم که همه‌ي فرآيندهاي زمين‌شناسي مي‌توانند موجب ايجاد رانش زمين شوند.»
يکي از نکته‌هاي برجسته‌ي اين پژوهش، همکاري بين‌المللي محققان از سازمان‌هاي مختلف بود. در ابتدا کارگل و يک زمين‌شناس امريکايي به نام گرگوري لئونارد (Gregory Leonard) از سازمان بين المللي اندازه گيري زمين‌هاي يخي از فضا (GLIMS) در‌اين پژوهش شرکت کردند. سازمان بين المللي اندازه گيري زمين‌هاي يخي از فضا يک کنسرسيوم جهاني است که بر يخچال‌هاي طبيعي در سراسر جهان، به ويژه هيماليا نظارت دارد. محققان اين سازمان در ابتدا مطالعه‌هاي خود را بر زمين‌لرزه‌هايي که مي‌توانستند بر کوه‌هاي هيماليا تأثيرگذار باشند معطوف کرده بودند، اما پس از مدتي بر آثار غير قابل انکار رانش‌هاي زمين بر هيماليا نيز متمرکز شدند.
اين گروه در حين بررسي‌هاي خود، به گروه پژوهش‌هاي کاربردي حوادث طبيعي ناسا ملحق شدند تا بتوانند از ابزارهاي سنجش از راه دور براي کاوش و شناسايي دقيقتر منطقه استفاده کنند. ناسا با برقراري شرايط استفاده از ماهواره‌هايي با مالکيت کشورهاي مختلف، به دانشمندان امکان استفاده از نقشه‌هاي ماهواره‌اي دقيق را براي تعيين موضع رانش‌هاي زمين و شکست‌ها و بالاآمدگي‌هاي متعدد داد. آژانس‌هاي فضايي کشورهاي مختلف با تهيه‌ي هزاران عکس ماهواره‌اي در‌اين پروژه همکاري کردند. ماهواره‌هايي که در پروژه‌ي بررسي زلزله‌ي گورخا از آن‌ها استفاده شد عبارتند از: ماهواره‌هاي سه گانه‌ي WorldView و ماهواره‌هاي Landsat، Earth Observer-1، Terra از ناسا، ماهواره‌ي Gaofen-1 از سازمان فضايي چين و RADARSAT-2 از سازمان فضايي کانادا، به همراه چند ماهواره‌ي ديگر.
يکي از شبکه‌هاي تحليلگر اطلاعات به طور داوطلبانه نتايج پژوهش‌هاي خود را در اختيار نه کشور مشارکت کننده در بررسي زمين‌لرزه‌هاي نپال قرار داد. نقشه‌ها، گزارش‌ها و داده‌هاي ماهواره‌اي از جمله‌ي اين اطلاعات بودند. يکي از نتايج اشتراک اطلاعات با سرعت بالا، توزيع به موقع داده‌هاي ضروري در ميان گروه‌هاي امدادرسان کوهستان بود. يکي از‌اين گروه‌ها مرکز بين‌المللي توسعه‌ي يکپارچه‌ي کوهستان (ICIMOD) نام دارد. اين سازمان با همکاري دولت نپال به بررسي آسيب‌پذيري فعلي و آينده‌ي کوه‌هاي هيماليا مي‌پردازد.
 |
پس از اين پروژه‌ي زمين شناسي، گروه ديگري از محققان به پيشنهاد پروفسور اليور کروپ (Oliver Korup) از دانشگاه پوتسدام (University of Potsdam) کشور آلمان، به بررسي ويژگي‌هاي زمين شناسي پخارا (Pokhara)، دومين شهر بزرگ نپال پرداختند.اين بار گروهي به سرپرستي ولفگانگ شوانگارت (Wolfgang Schwanghart) از مؤسسه‌ي علوم زمين و محيط زيست دانشگاه پوتسدام، دريافتند که پخارا بر ويرانه‌هايي ساخته شده که حاصل از زلزله‌هاي بزرگ قرون وسطي هستند. محققان توانستند سه زمين‌لرزه را رديابي کنند که در سال‌هاي ۱۱۰۰، ۱۲۵۵ و ۱۳۴۴ ميلادي با شدت 8 ريشتر يا حتي بيشتر به وقوع پيوستند. مساحت يکي از آثار رانش زمين طي اين زمين‌لرزه‌ها به 148 کيلومتر مربع مي‌رسد.اين عارضه تا هفت کيلومتر مسير رودخانه‌ي سر راه خود را متأثر کرده و درياچه‌هايي را بر سر راه رودخانه ايجاد کرده که هنوز هم وجود دارند. کروپ مي‌گويد: «طبيعت فعلي پخارا نشان مي‌دهد که زمين‌لرزه مي‌تواند تأثير بزرگي بر‌اين کشور داشته باشد. درياچه‌هايي که صدها سال قبل بر اثر زلزله ايجاد شده‌اند، همچنان موجود هستند. يافته‌هاي اخير زمين‌شناسي در پخارا، فرصتي مناسب براي درک تغيير آثار زمين‌لرزه‌ها بر کوه‌هاي هيماليا است.»
منبع:
منابع مفید: